Collis ō Helicōniī
cultor, Ūraniae genus,
quī rapis teneram ad virum
virginem, Ō Hymenaee Hymēn,
Ō Hymēn Hymenaee; 5
cinge tempora flōribus
suāve olentis amāracī,
flammeum cape laetus, hūc
hūc venī, niveō gerēns
lūteum pede soccum; 10
excitusque hilarī diē,
nūptiālia concinēns
vōce carmina tinnulā,
pelle humum pedibus, manū
pīneam quate taedam. 15
Namque Iūnia Mānliō,
quālis Īdalium colēns
vēnit ad Phrygium Venus
jūdicem, bona cum bonā
nūbet ālite virgō, 20
flōridīs velut ēnitēns
myrtus Āsia rāmulīs
quōs Hamādryades deae
lūdicrum sibi rōscidō
nūtriunt in amōre. 25
Quārē age, hūc aditum ferēns,
perge linquere Thespiae
rūpis Āoniōs specūs,
nympha quōs super irrigat
frīgerāns Aganippē. 30
Ac domum dominam vocā
conjugis cupidam novī,
mentem amōre revinciēns,
ut tenāx hedera hūc et hūc
arborem implicat errāns. 35
Vōsque item simul, integrae
virginēs, quibus advenit
pār diēs, agite in modum
dīcite, Ō Hymenaee Hymēn,
Ō Hymēn Hymenaee. 40
Ut libentius, audiēns
sē citārier ad suum
mūnus, hūc aditum ferat
dux bonae Veneris, bonī
conjugātor amōris. 45
Quis deus magis est amā-
tīs petendus amantibus?
quem colent hominēs magis
caelitum, Ō Hymenaee Hymēn,
Ō Hymēn Hymenaee? 50
Tē suīs tremulus parēns
invocat, tibi virginēs
zōnulā soluunt sinūs,
tē timēns cupidā novōs
captat aure marītus. 55
Tū ferō juvenī in manūs
flōridam ipse puellulam
dēdis ā gremiō suae
mātris, Ō Hymenaee Hymēn,
Ō Hymēn Hymenaee. 60
Nīl potest sine tē Venus,
fāma quod bona comprobet,
commodī capere, at potest
tē volente. Quis huic deō
comparārier ausit? 65
Nūlla quit sine tē domus
līberōs dare, nec parēns
stirpe nītier; ac potest
tē volente. Quis huic deō
comparārier ausit? 70
Quae tuīs careat sacrīs,
nōn queat dare praesidēs
terra fīnibus: at queat
tē volente. Quis huic deō
comparārier ausit? 75
Claustra pandite jānuae.
Virgō adest. Viden ut facēs
splendidās quatiunt comās?
...
...
...
...
tardet ingenuus pudor.
Quem tamen magis audiēns, 80
flet quod īre necesse est.
Flēre dēsine. Nōn tibi Au-
runculēia perīculum est,
nē qua fēmina pulcrior
clārum ab Ōceanō diem 85
vīderit venientem.
Tālis in variō solet
dīvitis dominī hortulō
stāre flōs hyacinthinus.
Sed morāris, abit diēs. 90
Prōdeās nova nūpta.
Prōdeās nova nūpta, sī
jam vidētur, et audiās
nostra verba. Vidēn? Facēs
aureās quatiunt comās: 95
prōdeās nova nūpta.
Nōn tuus levis in malā
dēditus vir adulterā,
prōbra turpia persequēns,
ā tuīs tenerīs volet 100
sēcubāre papillīs,
lenta sed velut adsitās
vītis implicat arborēs,
implicābitur in tuum
complexum. Sed abit diēs: 105
prōdeās nova nūpta.
Ō cubīle, quod omnibus
***
***
***
candidō pede lectī,
quae tuō veniunt erō,
quanta gaudia, quae vagā 110
nocte, quae mediō diē
gaudeat! Sed abit diēs:
prōdeās nova nūpta.
Tollite, Ō puerī, facēs:
flammeum videō venīre. 115
Īte concinite in modum
‘Iō Hymēn Hymenaee iō,
Iō Hymēn Hymenaee.'
Nē diū taceat procāx
Fescenīna jocātiō, 120
nec nucēs puerīs neget
dēsertum dominī audiēns
concubīnus amōrem.
Dā nucēs puerīs, iners
concubīne! Satis diū 125
lūsistī nucibus: Lubet
jam servīre Talāsiō.
concubīne, nucēs dā.
Sordēbant tibi villicae,
concubīne, hodiē atque heri: 130
nunc tuum cinerārius
tondet ōs. Miser ā miser
concubīne, nucēs dā.
Dīceris male tē ā tuīs
unguentāte glabrīs marīte 135
abstinēre, sed abstinē.
Iō Hymēn Hymenaee iō,
iō Hymēn Hymenaee.
Scīmus haec tibi quae licent
sōla cognita, sed marītō 140
ista nōn eadem licent.
Iō Hymēn Hymenaee iō,
iō Hymēn Hymenaee.
Nūpta, tū quoque quae tuus
vir petet cave nē negēs, 145
nī petītum aliunde eat.
Iō Hymēn Hymenaee iō,
iō Hymēn Hymenaee.
Ēn tibī domus ut potēns
et beāta virī tuī, 150
quae tibī sine serviat
(iō Hymēn Hymenaee iō,
iō Hymēn Hymenaee)
usque dum tremulum movēns
cāna tempus anīlitās 155
omnia omnibus annuit.
Iō Hymēn Hymenaee iō,
iō Hymēn Hymenaee.
Trānsfer ōmine cum bonō
līmen aureolōs pedēs, 160
rāsilemque subī forem.
Iō Hymēn Hymenaee iō,
iō Hymēn Hymenaee.
Aspice intus ut accubāns
vir tuus Tyriō in torō 165
tōtus immineat tibī.
Iō Hymēn Hymenaee iō,
iō Hymēn Hymenaee.
Illī nōn minus ac tibī
pectore ūritur intimō 170
flamma, sed penitē magis.
Iō Hymēn Hymenaee iō,
iō Hymēn Hymenaee.
Mitte brāchiolum teres,
praetextāte, puellulae: 175
jam cubīle adeat virī.
Iō Hymēn Hymenaee iō,
iō Hymēn Hymenaee.
Vōs bonae senibus virīs
cognitae bene fēminae, 180
collocāte puellulam.
Iō Hymēn Hymenaee iō,
iō Hymēn Hymenaee.
Iam licet veniās, marīte:
uxor in thalamō tibi est, 185
ōre flōridulō nitēns,
alba parthenicē velut
lūteumve papāver.
At, marīte, ita mē juvent
caelitēs, nihilō minus 190
pulcer es, neque tē Venus
nēglegit. Sed abit diēs:
perge, nē remorāre.
Nōn diū remorātus es:
jam venīs. Bona tē Venus 195
jūverit, quoniam palam
quod cupis cupis, et bonum
nōn abscondis amōrem.
Ille pulveris Āfricī
sīderumque micantium 200
subducat numerum prius,
quī vestrī numerāre volt
multa mīlia lūdī.
Lūdite ut lubet, et brevī
līberōs date. Nōn decet 205
tam vetus sine līberīs
nōmen esse, sed indidem
semper ingenerārī.
Torquātus volo parvulus
mātris ē gremiō suae 210
porrigēns tenerās manūs
dulce rīdeat ad patrem
sēmihiante labellō.
Sit suō similis patrī
Mānliō et facile īnsciīs 215
nōscitētur ab omnibus,
et pudīcitiam suae
mātris indicet ōre.
Tālis illius ā bonā
mātre laus genus approbet, 220
quālis ūnica ab optimā
mātre Tēlemachō manet
fāma Pēnelopēō.
Claudite ōstia, virginēs:
lūsimus satis. At bonī 225
conjugēs, bene vīvite et
mūnere assiduō valentem
exercēte juventam.
vocabulary
collis collis m.: hill, mountain
ō: interjection, expressing grief, pleasure, indignation, or adjuration
Heliconius –a –um: of Helicon, the mountain in Boeotia that was sacred to Apollo and the Muses
cultor –ōris m.: inhabitant
Ūrania –ae or Ūraniē –ēs f.: muse of astronomy, mother of Hymenaeus
Hymenaeus –ī m.: the Greek wedding refrain, hymeneal; personified as god of marriage; pl. marriage
Hymēn Hymenis m.: refrain chanted at Greek weddings; personified as god of marriage
tempus temporis n.: the side of the forehead, temple
suāvis suāve: agreeable, pleasant
oleō olēre –uī: having a smell; aromatic
amāracus –ī m.: marjoram, an aromatic plant related to thyme and mint
flammeum –ī n.: the flame-colored veil worn by a Roman bride at her wedding
niveus –a –um: snowy, white
luteus (lūteolus) –a –um: reddish yellow
soccus –ī m.: a loose shoe or slipper worn by women
exciō (excieō) –īre –īvī (–iī) –ītus (–itus): rouse (from sleep)
hilaris hilare: cheerful
nuptiālis –e: of or pertaining to marriage or a wedding
concinō –cinere –cinuī: sing together; celebrate in song
tinnulus –a –um: making a jingling sound; high-pitched
pīneus –a –um: of pinewood
quatiō quatere quassī quassum: shake
taeda taedae f.: pinewood, esp. as used in torches; torch; marriage torch, by metonymy, wedding
namque: explanatory conj., for
Iunia –ae f.: a woman of the gens Iulia
Mānlius –iī m.: Roman praenomen
Īdalium –iī n.: town in Cyprus sacred to Aphrodite/Venus
Phrygius –a –um: of Phrygia, Phrygian
Venus –eris f.: Venus or Aphrodite, goddess of love and charm
nūbō nūbere nūpsī nūptum: get married
āles –itis m./f.: large bird, bird of prey; an omen or augury (from watching birds)
floridus –a –um: full of flowers, flowery
ēniteō –ēre –uī: shine forth; be outstanding
myrtus –ī m./f.: the myrtle tree, a bushy shrub with oval leaves and fragrant white or rosy flowers, common to southern Europe
Āsius (Āsiāticus) –a –um: beloning to the Lydian coast near Ephesus
rāmulus –ī m.: branch, twig (dim. of ramus)
Hamādryas –adis f.: a wood-nymph
dea deae f.: goddess
ludicrum –ī n.: an amusement; plaything
roscidus –a –um: dewy
nūtriō –īre –īvī (–iī) –ītus: feed, nourish, nurture
ūmor –oris m.: moisture
age agite: come!
aditus aditūs m.: approach
linquō linquere līquī: leave, quit
Thespius –a –um: belonging to Thespiae, a Boetian town at the foot of Mt. Helicon
rūpēs –is f.: cliff, crag
Āonius –a –um: of Aonia, the part of Boeotia which includes Mt. Helicon
specus –ūs m./f.: cave or grotto
nympha –ae (nymphē –ēs) f.: a semidivine female nature spirit
inrigō inrigāre inrigāvī inrigātus: make wet, flood, drench
frīgerō –āre: make cool, chill
Aganippē –ēs f.: a spring in Boeotia sacred to the Muses, and the nymph who lived there
cupidus –a –um: desirous, eager
revinciō –īre –vinxī –vinctus: hold down, attach, bind
tenāx –ācis: clinging, tenacious
hedera –ae f.: ivy
implicō implicāre implicāvī (implicuī) implicitus: entwine, entangle
libenter: with pleasure; willingly, gladly
citō –āre –āvī –ātum: set in motion, rouse; call, summon
aditus aditūs m.: approach
coniugātor –ōris m.: conjoiner, one who joins
amāns –antis: sweetheart, lover
caeles caelitis m.: heavenly; as subst., god or goddess
tremulus –a –um: shaky, trembling; shaking (voluntarily, as one dandling an infant)
invocō invocāre invocāvī invocātus: call upon, invoke
zonula –ae f.: a girdle or belt; as worn by unmarried girls, its removal signified loss of virginity (dim. of zona)
cupidus –a –um: desirous, eager
captō captāre captāvī captātus: try to catch; w/ aure, try to hear
iuvenis iuvenis m.: youth, young man
puellula –ae f.: little girl; by extension, a maiden of marriageable age (dim. of puella)
dēdō dēdere dēdidī dēditus: give up, deliver, hand over; reflexive, devote oneself to
gremium gremi(ī) n.: lap
comprobō comprobāre comprobāvī comprobātus: demonstrate the goodness of
commodum commodī n.: advantage, benefit
queō quīre quīvī/quiī quitus: to be able
stirps stirps f.: stem, stalk, family, offspring
nītor nītī nīxus sum: lean; press onward; rely, depend
sacrum sacrī n.: a sacred object or observance, rite
praeses praesidis m. or f.: guardian
claustrum –ī n.: the bolt or ar that secures a door
pandō pandere pandī passus: spread out, disclose, reveal; open
iānua iānuae f.: door to a house, other building, or heaven
splendidus –a –um: brilliant, bright, glittering
quatiō quatere quassī quassum: shake
tardō tardāre tardāvī tardātus: delay, slow
ingenuus –a –um: native, natural; befitting a free-born person, generous, frank; (m. or f. subst.) a freeborn person
quod: because, the fact that
Aurunculeia –ae f.: female name
ōceanus –ī m.: Ocean, god of the sea, husband of Tethys
hortulus –ī m.: garden (dim. of hortus)
hyacinthinus –a –um: of the hyacinth; hyacinth-colored
prōdeō prōdīre prōdiī prōditum: come or go forward; advance
nupta –ae f.: wife
prōdeō prōdīre prōdiī prōditum: come or go forward; advance
adultera –ae f.: an unchaste woman; a mistress
probrum –ī n.: disgrace, scandal
persequor persequī persecūtus sum: follow persistently, catch up with, pursue, harass, seek requital or restitution
sēcubō –āre –āvī –ātum: sleep apart (from one's spouse)
papilla –ae f.: nipple; breast
lentus –a –um: supple, pliant; slow, taking one's time, unconcerned, at ease
asserō (adserō) –serere –sēvī –satum: plant near
vītis –is f.: vine
complexus –ūs m. : embrace
prōdeō prōdīre prōdiī prōditum: come or go forward; advance
cubīle cubīlis n.: bed, couch
lectus lectī m.: bed, couch
erus –ī m.: master
iō : interj., a ritual exclamation, yo!
procāx –ācis: importunate, impudent, licentious
Fescennīnus –a –um: of Fescennia, a town in Etruria famous for its ribald verses; ribald, obscene
iocātiō –ōnis f.: jesting
nux nucis f.: nut
concubīnus –ī m.: catamite, male homosexual partner
iners –ertis: clusy; lazy, idle, useless
lūdō lūdere lūsī lūsus: play
Talasius –iī m.: a Roman marriage god (cf. Hymenaeus)
sordeō –ēre: be dirty; seem unworthy, not good enough
vilica –ae f.: the wife of a farm manager
herī: yesterday
cinerārius –a –um: hairdresser
tondeō –ēre –totondī –tōnsus: cut (hair), clip, trim, shear
ā: expletive of distress, pity, or entreaty
unguentatus –a –um: anointed or greased with ointments
glaber –brī m.: a hairless, effeminate type of slave
abstineō abstinēre abstinuī abstentus: keep away
cōgnitus –a –um: known; sexually intimate
aliunde: adv. from elsewhere
ēn or em: interjection, see! behold!
tremulus –a –um: shaky, trembling; shaking (voluntarily, as one dandling an infant)
cānus –a –um: white, whitened
tempus temporis n.: the side of the forehead, temple
anīlitas –ātis f.: old womanhood
adnuō –ere –nuī (ūtus –rare): nod assent; consent
trānsferō trānsferre trānstulī trānslātus: transport; with two accs., move across
ōmen ōminis n.: something that foreshadows an outcome or event
aureolus –a –um: golden(dim. of aureus)
rāsilis –e: worn smooth, polished
foris foris f.: the door of a building
accubō accubāre accubuī accubitus: lie, recline
Tyrius –a –um: of Tyre, Tyrian; crimson (from the purple dye produced at Tyre)
torum –ī n. (also torus –ī m.): thong; bed
immineō imminēre: be intent on
ūrō ūrere ussī ustum: burn; pass., birm with anger or desire; keep alight
interior –ius : inner
penitus or penitē: from within; far away; deeply
brāchiolum –ī n.: arm (dim. of brachium)
teres –etis: smooth; rounded
praetextātus –a –um: a boy wearing the child's bordered toga
senex senis: old man, codger
collocō collocāre collocāvī collocātus: set, place; set out, arrange on a marriage bed
thalamus –ī m.: bedroom
nitēns –entis: shining, radiant
parthenicē –ēs f.: a flower, perh. the white camomile
papāver –eris n.: poppy
nihilum/nīlum nihilī/nīlī n.: nothing; abl. w/ adv. Force, an emphatic form of non: not at all
neglegō neglegere neglēxī neglēctus: regard as of no consequence, be indifferent to, disregard, ignore, fail to respect
remoror remorārī remorātus: wait, linger, dally
palam: openly
abscondō abscondere abscondī / abscondidī absconditus / absconsus: conceal
pulvis pulveris m.: dust; sand
Āfricus –a –um: of Africa
micō micāre micuī: quiver, dart, flicker; flash, glitter, gleam
subdūcō –dūcere –dūxī –ductum: draw up, raise; reckon, calculate
numerō numerāre numerāvī numerātus: count
lūdus lūdī m.: sport, play; love-play
indidem: from the same place
ingenerō –āre –āvī –ātum: engender, produce children
Torquātus –ī m.: a Roman cognomen
parvulus –a –um: little (dim. of parvus)
porrigō porrigere porrēxī porrēctum: stretch out
sēmihians –antis: half-open
labellum labellī n.: lip (dim. of labrum)
Mānlius –iī m.: Roman praenomen
facile: easily
īnscius –a –um: unknowing
noscitō –āre –āvī –ātum: recognize (freq. of nosco)
pudīcitia –ae f.: chastity, sexual fidelity
approbō –āre –āvī –ātum: express approval of, commend; prove the excellence of
ūnicus –a –um: one and only, singular, unique, special
Tēlemachus –ī m.: son of Odysseus (Ulysses) and Penelope
Pēnelopēus –a –um: descended from Penelope
ōstium ōsti(ī) n.: door
assiduus –a –um: settled; constantly present, persistent, unremitting
valēns –entis: sturdy, robust, vigorous
iuventa iuventae f. : youth