C. PLĪNIUS TACITŌ SUŌ S.
Petis ut tibi avunculī meī exitum scrībam, quō vērius trādere posterīs possīs. Grātiās agō; nam videō mortī eius, sī celebrētur ā tē, immortālem glōriam esse prōpositam. [2] Quamvīs enim pulcherrimārum clāde terrārum, ut populī ut urbēs memorābilī cāsū, quasi semper vīctūrus occīderit, quamvīs ipse plūrima opera et mānsūra condiderit, multum tamen perpetuitātī eius scrīptōrum tuōrum aeternitās addet. [3] Equīdem beātōs putō, quibus deōrum mūnere datum est aut facere scrībenda aut scrībere legenda, beātissimōs vērō quibus utrumque. Hōrum in numerō avunculus meus et suīs librīs et tuīs erit. Quō libentius suscipiō, dēposcō etiam quod iniungis.
[4] Erat Mīsēnī classemque imperiō praesēns regēbat. Nōnum kal. Septembrēs hōrā ferē septimā māter mea indicat eī adpārēre nūbem inūsitātā et magnitūdine et speciē. [5] Ūsus ille sōle, mox frīgidā, gustāverat iacēns studēbatque; poscit soleās, ascendit locum ex quō maximē mīrāculum illud cōnspicī poterat. Nūbēs—incertum procul intuentibus ex quō monte (Vesuvium fuisse posteā cognitum est)—oriēbātur, cuius similitūdinem et fōrmam nōn alia magis arbor quam pīnus expresserit. [6] Nam longissimō velut truncō ēlāta in altum quibusdam rāmīs diffundēbātur, crēdō quia recentī spīritū ēvecta, dein senēscente eō dēstitūta aut etiam pondere suō vīcta in lātitūdinem vānēscēbat, candida interdum, interdum sordida et maculōsa prout terram cineremve sustulerat.
[7] Magnum propiusque nōscendum ut ērudītissimō vīrō vīsum. Iubet liburnicam aptārī; mihi sī venīre ūnā vellem facit cōpiam; respondī studēre mē mālle, et forte ipse quod scrīberem dederat. [8] Ēgrediēbātur domō; accipit cōdicillōs Rectīnae, Tascī, imminentī perīculō exterritae (nam villa eius subiacēbat, nec ūlla nisi nāvibus fuga): ut sē tantō discrīminī ēriperet ōrābat. [9] Vertit ille cōnsilium et quod studiōsō animō incohāverat obit maximō. Dēdūcit quadrirēmēs, ascendit ipse nōn Rectīnae modō sed multīs (erat enim frequēns amoenitās ōrae) lātūrus auxilium. [10] Properat illūc unde aliī fugiunt, rēctumque cursum rēcta gubernācula in perīculum tenet adeō solūtus metū, ut omnēs illīus malī mōtūs, omnēs figūrās, ut dēprēnderat oculīs dictāret ēnotāretque.
[11] Iam nāvibus cinis incīdēbat, quō propius accēderent, calidior et dēnsior; iam pūmicēs etiam nigrīque et ambustī et frāctī igne lapidēs; iam vadum subitum ruīnāque montis lītora obstantia. Cūnctātus paulum an retrō flecteret, mox gubernātōrī ut ita faceret monentī 'Fortēs' inquit 'fortūna iuvat: Pomponiānum pete.' [12] Stabiīs erat dirēmptus sinū mediō (nam sēnsim circumāctīs curvātīsque lītoribus mare īnfunditur); ibi quamquam nōndum perīculō adpropinquante, cōnspicuō tamen et cum crēsceret proximō, sarcinās contulerat in nāvēs, certus fugae sī contrārius ventus resēdisset. Quō tunc avunculus meus secundissimō invectus, complectitur trepidantem cōnsōlātur hortātur, utque timōrem eius suā sēcūritāte lēnīret, dēferrī in balineum iubet; lōtus accubat cēnat, aut hilarīs aut (quod aequē magnum) similis hilarī.
[13] Interim ē Vesuviō monte plūribus locīs lātissimae flammae altaque incendia relūcēbant, quōrum fulgor et clāritās tenebrīs noctis excitābātur. Ille agrestium trepidātiōne ignēs relictōs dēsertāsque vīllās per sōlitūdinem ārdēre in remedium formīdinis dictitābat. Tum sē quiētī dedit et quiēvit vērissimō quidem somnō; nam meātus animae, quī illī propter amplitūdinem corporis gravior et sonantior erat, ab iīs, quī līminī obversābantur, audiēbātur. [14] Sed ārea ex quā diaeta adībātur ita iam cinere mixtīsque pūmicibus opplēta surrēxerat, ut, sī longior in cubiculō mora, exitus negārētur. Excitātus prōcēdit, sēque Pomponiānō cēterīsque quī pervigilāverant reddit. [15] In commūne cōnsultant, intrā tēcta subsistant an in apertō vagentur. Nam crēbrīs vastīsque tremōribus tēcta nūtābant, et quasi ēmōta sēdibus suīs nunc hūc nunc illūc abīre aut referrī vidēbantur. [16] Sub dīō rūrsus quamquam levium exēsōrumque pūmicum cāsus metuēbātur, quod tamen perīculōrum collātiō ēlēgit; et apud illum quidem ratiō ratiōnem, apud aliōs timōrem timor vīcit.
Cervīcālia capitibus imposita linteīs cōnstringunt; id mūnīmentum adversus incīdentia fuit. [17] Iam diēs alibī, illīc nox omnibus noctibus nigrior dēnsiorque; quam tamen facēs multae variaque lūmina solvēbant. Placuit ēgredī in lītus, et ex proximō adspicere ecquid iam mare admitteret; quod adhūc vastum et adversum permanēbat. [18] Ibi super abiectum linteum recubāns semel atque iterum frīgidam aquam poposcit hausitque. Deinde flammae flammārumque praenūntius odor sulpuris aliōs in fugam vertunt, excitant illum. [19] Innītēns servolīs duōbus adsurrēxit et statim concīdit, ut ego colligō, crassiōre cālīgine spīritū obstrūctō, clausōque stomachō, quī illī nātūra invalidus et angustus et frequenter aestuāns erat. [20] Ubi diēs redditus (is ab eō quem novissimē vīderat tertius), corpus inventum integrum inlaesum opertumque ut fuerat indūtus: habitus corporis quiēscentī quam dēfūnctō similior.
[21] Interim Mīsēnī ego et māter—sed nihil ad historiam, nec tū aliud quam dē exitū eius scīre voluistī. Fīnem ergō faciam. [22] Ūnum adiciam, omnia mē quibus interfueram quaeque statim, cum maximē vēra memorantur, audieram, persecūtum. Tū potissima excerpēs; aliud est enim epistulam aliud historiam, aliud amīcō aliud omnibus scrībere. Valē.
vocabulary
exitus –ūs, m.: departure
quō: that
immortālis –e: immortal
clādēs –is, f.: destruction2
memorābilis –e: memorable
occidō –cidere –cidī –cāsus: to go down; set; fall
multum –ī, n.: much (of something)
perpetuitās –ātis, f.: continuity, perpetuity
scripta –ōrum, n. pl.: writings, works (in poetry or prose)
aeternitās –tātis, f.: eternity, timelessness; eternal life
equidem: indeed3
libenter: willingly
dēposcō –poscere –poposcī —: to demand
iniungō –iungere –iūnxī –iūnctum: to fasten, join
nōnus –a –um: 9th (novem, 9)4
kal.: = Kalendae –ārum (f.), Kalends, first day of the month
September –bris –bre: pertaining to September, the seventh month of the Roman year
septimus –a –um: 7th (septem, 7)
inūsitātus –a –um: unusual
gustō –āre –āvī –ātus: to taste5
solea –ae, f.: sandal
mīrāculum –ī, n.: a marvel
cōnspiciō –spicere –spexī –spectus: to catch sight of, behold
nūbēs –is, f.: cloud
incertus –a –um: uncertain
intueor intuērī intuitus sum: to look at
Vesuvius –ī, m.: Vesuvius (a place)
similitūdō –inis, f.: likeness
pīnus –ūs (–ī), f.: pine tree
exprimō –primere –pressī –pressum: to press, express
truncus –ī, m.: the stem6
efferō efferre extulī ēlātus: to carry out or away
altum altī, n.: deep sea; height
rāmus –ī, m.: branch
diffundō –fundere –fūdī –fūsus: to pour round about
ēvehō –vehere –vexī –vectus: to carry forth; carry up
senescō senescere senuī: to grow old, deteriorate
dēstituō –ere –uī –ūtum: to set down; leave alone
lātitūdō –is, f.: breadth
vānescō –ere — — : to disappear, vanish
interdum: sometimes
sordidus –a –um: dirty, sordid
maculōsus –a –um: spotted, speckled
prout: proportionately as, just as
ērudītus –a –um: clever, skilled7
liburnica –ae, f.: light ship
aptō –āre –āvī –ātus: to adapt to, prepare; fit together, join
ūnā: together
cōdicillus –ī, m.: writing tablet; letter8
Rēctīna –ae, f.: Rectina (name)
Cascus –ī, m.: Cascus (name)
immineō –ēre — —: to threaten; overhang
exterreō –terrēre –terruī –territus: to frighten; alarm
subiaceō –iacēre — —: to lie under or near any thing; to belong to or be connected with
discrīmen –is, n.: division, crisis, difference
studiōsus –a –um: eager9
incohō –āre –āvī –ātus: to lay the foundation; begin
obeō –īre –iī (–īvī) –itum: to go to, visit, survey
quadrirēmis –e: having four banks of oars, quadrireme
multī –ōrum, m.: subst.
amoenitās –ātis, f.: pleasantness, delightfulness
ōra –ae, f.: shore, coast
gubernāculum –ī, n.: helm, tiller10
malum –ī, n.: evil, calamity
mōtus –ūs, m.: motion, movement
figūra –ae, f.: form, shape
dēprehendō –prehendere –prehendī –prehensus: to catch, seize, understand
dictō –āre –āvi –ātus: to say often, declare
ēnotō –āre –āvi –ātus: to note down
quō: expresses degree of difference11
calidus (caldus) –a –um: warm, hot
dēnsus –a –um: thick, dense
pūmex –icis, m.: pumice–stone (feminine in Catullus)
ambūrō –ere –ussī –ūstus: to burn round
vadum –ī, n.: ford; shallow
subitus –a –um: having come up suddenly; unexpected
ruīna –ae, f.: collapse
obstō –stāre –stitī –stātum: to stand before, stand in the way
cūnctor –ārī –ātus sum: to delay
paulum (paululum): a little
retrō: backwards
flectō flectere flēxī flexus: to bend
gubernātor –ōris, m.: helmsman
Stabiae –ārum, f.: Stabiae (place)12
dirimō –ere –ēmī –ēmptus: to take asunder; to separate
sēnsim: little by little, just perceptibly
circumagō –agere –ēgī –actum: to take someone out of his/her way
curvō –āre –āvī –ātus: to bend
īnfundō –ere –fūdī –fūsus: to pour into or upon
appropinquō –propinquāre –propinquavī —: to approach, draw near
cōnspicuus –a –um: in view, visible
sarcina –ae, f.: burden, baggage
contrārius –a –um: opposite
resīdō –ere –sīdere –sēdī: to sit down, sink down, shrink
avunculus –ī, m.: maternal uncle
invehō –ere –vexī –vectus: to carry into or forward; (pass.)
complector –plectī –plexus sum: to embrace
trepidō –āre –āvī –ātus: to be agitated
cōnsōlor –ārī –ātus sum (cōnsōlō –āre): to comfort, console
sēcūritās –ātis, f.: freedom from anxiety or danger
lēniō –īre –īvī –ītus: to alleviate
balneum (balineum) –ī, n. (balneus –ī, m.; balnae –ārum, f.): a bath
lavō –āre (–ere) –āvī lōtus (lautus): to wash
accubō –cubāre –cubuī –cubitus: to lie near or by
cēnō –āre –āvī –ātus: to dine
hilaris –e: cheerful
incendium –i(ī), n.: fire13
relūceō –lūcēre –lūxī — : to shine back or again
fulgor –ōris, m. (fulgur –ūris, n.): lightning, flash, brightness
clāritās –tātis, f.: brightness, brilliance, splendor
excitō –citāre –citāvī –citātus: to stir up, arouse, put into motion
agrestis –e: rural, rustic
trepidātiō –ōnis, f.: agitation, confusion
vīlla –ae, f.: estate
sōlitūdō –inis, f.: solitude, waste land
remedium –ī, n.: cure
formīdō –inis, f.: fear
dictitō –āre –āvī –ātus: to say often, reiterate, name repeatedly
quiēs –ētis, f.: sleep, rest
meātus –ūs, m.: going; passage
amplitūdō –inis, f.: width
sonāns –antis: sounding
obversor –versārī: to make an appearance
area arae, f.: open space, threshing floor, forecourt13
diaeta –ae, f.: cabin
oppleō –plēre –plēvī –plētum: to fill up
cubiculum –ī, n.: bedroom
Pompōniānus –a –um: of Pomponius
pervigilō –vigilāre –vigilāvī –vigilātus: to keep vigil
cōnsultō –āre –āvi –ātus: to reflect, deliberate15
subsistō –sistere –stitī — : to stand after; halt
apertum –ī, n.: open space
vagor –ārī –ātus sum: to wander about
crebēr crēbra crēbrum: thick, crowded, close
tremor –ōris, m.: trembling; quaking; tremor
nūtō –āre –āvī –ātus: to nod; sway to and fro
ēmoveō –movēre –mōvī –mōtus: to move off or away; throw off
dīvus (dīus) –a –um: divine16
exedō –edere –ēdī –ēsus: to eat out
collātiō (conlātiō) –ōnis, f.: a bringing together
cervīcal (cervīcāle) –ālis, n.: pillow
cōnstringō –stringere –strinxī –strictus: to confine, hinder, make smaller
mūnīmentum –ī (mūnīmen –inis, n.): a fortification
incidentia –ium, n.pl.: occurrences, events
alibī (abiubī)+: elsewhere17
sōlor –āri –ātus sum: to console
proximus –a –um: nearest
ecquid: anyone? anything?
admittō –mittere –mīsī –mīssus: to send to, admit
vāstus –a –um: empty; vast
permaneō –manēre –mānsī –mānsum: to remain
abiciō –icere –iēcī –iectum: to throw down/away18
linteum –ī, n.: linen cloth, napkin; sailcloth; a sail
recubō –cubāre –cubāvī –cubātus: to be lying back or down; recline; be extended; lie
frīgida –ae, f.: cold water
hauriō haurīre hausī hastus: to drain, drink, swallow
praenūntius –a –um: foreboding, of omen
odor –ōris, m.: scent
sulphur (sulphur) –uris, n.: sulphur
innītor –nītī –nixus sum: to lean on, put one's weight on, press19
servulus –ī, m.: young slave
adsurgō –surgere –surrēxī –surrēctus: to rise up; rise
concidō –cidere –cidī: to fall down
crassus –a –um: thick, fat; crass, coarse
cālīgō –inis, f.: mist
obstruō –struere –strūxī –strūctus: to build before or against; to stop
stomachus –ī, m.: the gullet; chest
invalidus –a –um: not strong
angustus –a –um: narrow
frequenter: in large numbers, in crowds; often, frequently; generally, widely
interaestuō –āre –āvī –ātus: to be restless
illaesus –a –um: unhurt, unharmed, uninjured, unimpaired20
operiō –perīre –peruī –pertum: to cover, hide
induō –duere –duī –dūtus: to put on, clothe
habitus –ūs, m.: condition, appearance, style of dress
dēfungor –fungī –fūnctus sum: to finish, complete
Mīsēnum –ī, n.: Misenum, a town in Campania21
historia –ae, f.: a narrative of past events, history
adiciō –icere –iēcī –iectus: to throw to22
memorō –āre –āvī –ātus: to remember
persequor –sequī –secūtus sum: to pursue
excerpō –cerpere –cerpsī –cerptum: to select for removal, take away