Fable 1: De Gallo et Iaspide
Dum rigidō fodit ōre fimum, dum quaeritat ēscam,
dum stupet inventā iaspide, gallus ait:
“Rēs ūtilī pretiōsa locō nātīque nitōris,
hāc in sorde iacēns nīl mihi messis habēs.
Sī tibi nunc esset, quī dēbuit esse repertor, 5
quem līmus sepelit, vīveret arte nitor.
Nec tibi conveniō, nec tū mihi; nec tibi prōsum,
nec mihi tū prōdes, plūs amō cāra minus.”
Tū gallō stolidum, tū iaspide pulchra sophīae
dōna notēs: stolidō nīl sapit ista seges. 10
Fable 2: De Lupo et Agno
Est lupus, est agnus: sitit hic, sitit ille, fluentum
līmite nōn ūnō quaerit uterque sitī.
In summō bibit amne lupus, bibit agnus in īmō.
Hunc timor impugnat verba movente lupō:
“Rūpistī pōtumque mihi rīvōque decōrem.” 5
Agnus utrumque negat sē ratiōne tuēns:
“Nec tibi nec rīvō nocuī: nam prōna supīnum
nescit iter nec adhūc unda nitōre caret.”
Sīc iterum tonat ōre lupus: “Mihi damna mināris?”
“Nōn minor,” agnus ait. Cui lupus: “Immō facis; 10
Fēcit idem tuus ante pater sex mēnsibus āctīs:
Cum bene patrissēs, crīmine patris obī.”
Agnus ad haec: “Tantō nōn vīxī tempore, praedō.”
Sīc tonat: “An loqueris, furcifer?” huncque vorat.
Sīc nocet innocuō nocuus, causamque nocendī
invenit. Hī rēgnant quālibet urbe lupī. 15
Fable 3: De Mure et Rana
Mūris iter rumpente lacū, venit obvia mūrī
rāna loquāx et, opem pacta, nocēre cupit.
Omne genus pestis superat mēns dissona verbīs,
cum sentēs animī flōrida lingua polit.
Rāna sibi mūrem fīlō confēderat; audet 5
nectere fūne pedem, rumpere fraude fidem.
Pēs coit ergō pedī, sed mēns ā mente recēdit.
Ecce natant: trahitur ille, sed illa trahit.
Mergitur ut sēcum mūrem dēmergat; amīcō
naufragium faciēns naufragat ipsa fidēs. 10
Rāna studet mergī, sed mūs ēmergit et obstat
naufragiō: vīrēs suggerit ipse timor.
Mīlvus adest miserumque trucī rapit ungue duellum.
Hic iacet, ambō iacent, vīscera trīta fluunt.
Sīc pereant, quī sē prōdesse fatentur et obsunt;
discat in auctōrem poenam redīre suum. 15
Fable 4: De Cane et Ove
In causam canis urget ovem; sedet arbiter, audit.
Reddat ovis pānem vult canis, illa negat.
Prō cane stat mīlvus, stat vultur, stat lupus: īnstant
pānem, quem pepigit reddere, reddat ovis.
Reddere nōn dēbet, nec habet quid reddere possit; 5
et tamen ut reddat arbiter īnstat ovī.
Ergō suum, licet īnstet hiems, pervendit amictum,
et boream patitur vellere nūda suō.
Saepe fidem falsō mendīcat inertia teste,
saepe dolet pietās crīminis arte capī. 10
Fable 5: De Cane Carnem Ferente
Dum canis ōre gerit carnem, carō porrigit umbram;
umbra cohaeret aquīs: hās canis urget aquās.
Spēs carnis plūs carne cupit, plūs faenore signum
faenoris; os aperit, sīc caro spēsque perit.
Nōn igitur dēbent prō vānīs certa relinquī. 5
Nōn sua sī quis amat, mox caret ipse suīs.
Fable 6: De Ove et Capra et Iuvenca et Leone
Ut ratiōne parī fortūnae mūnera sūmant,
sūmunt foedus ovis capra iuvenca leō.
Cervus adest, cervum rapiunt. Leō sīc ait: “Hērēs
prīmae partis erō: nam mihi prīmus honor,
et mihi dēfendit partem vīs prīma secundam, 5
Et mihi dat maior tertia iūra labor.
Et pars quārta meum, nisi sit mea, rumpet amōrem.”
Pūblica sōlus habet fortior, īma premēns.
Nē fortem societ fragilis vult fābula praesēns:
Nam fragilī fīdus nesciet esse potēns. 10
Fable 7: De Fure Uxorem Ducente
Fēmina dum nūbit furī, vīcīnia gaudet.
Vir bonus et prūdēns tālia verba movet:
“Sōl pepigit spōnsam. Iovis aurem Terra querēlīs
perculit et causam, cūr foret aegra, dedit:
‘Sōle necor solō; quid erit, sī crēverit alter? 5
Quid patiar? Quid aget tanta calōris hiems?’ ”
Hic prohibet sermō laetum praebēre favōrem:
Quī mala fēcērunt vel mala facta parant.
Fable 8: De Lupo et Grue
Arta lupum cruciat via gutturis osse retentō;
Mendīcat medicam, multa datūrus, opem.
Grūs prōmissa petit dē faucibus, osse revulsō.
Cui lupus: “An vīvīs mūnere tūta meō?
Nōnne tuum potuī morsū praecīdere collum? 5
Ergō tibi mūnus sit tua vīta meum.”
Nīl prōdest prōdesse malīs: mēns prāva malōrum
immemor acceptī nōn timet esse bonī.
Fable 9: De Duabus Canibus
Dē partū querulam, verbōrum nectare plēnam,
prō cane mōta, canis suscipit aede canem.
Haec abit, illa manet; haec cursitat, illa quiēscit.
Huic tamen ā partū rumpitur illa quiēs.
Illa redit, reddīque sibi sub iūra precātur; 5
obserat haec aurem nec minus aure domum.
Plūs prece posse minās putat haec, plūs bella duōbus.
Haec scit posse minās plūs prece, bella minīs.
Cum dolor hanc armet, plūs mātrem fīlius armat;
cēdit sōla gregī, causaque iūsta perit. 10
Nōn satis est tūtum mellītīs crēdere verbīs:
ex hōc melle solet pestis amāra sequī.
Fable 10: De Rustico et Colubro
Dum nive cānet humus, glaciēs dum sōpit aquārum
cursūs, in colubrum turbida saevit hiems;
hunc videt, hunc reficit hominis clēmentia: ventum
temperat huic tēctō, temperat igne gelū.
Ōre serit vīrus coluber, sīc toxicat aedem; 5
hospes ait colubrō: “nōn reditūrus abī.”
Nōn exit coluber nec vult exīre, sed haeret
amplectēnsque virum sībila dīra movet.
Reddere gaudet homō nēquam prō melle venēnum,
prō frūctū poenam, prō pietāte dolum. 10
Fable 11: De Asino et Apro
Audet asellus aprum rīsū temptāre protervō
audet iners fortī dīcere: “frāter, ave!”
Vibrat aper prō vōce caput: nam verba superbit
reddere, sed dentem vix tenet īra trucem.
Sūs tamen ista movet: “vīlem dēns nōbilis ēscam 5
spernit; dēsidiā tūtus es ipse tuā.”
Nōn dēbet stolidō laedī prūdentia rīsū,
nec stolidus doctum dēbet adīre iocīs.
Fable 12: De Mure Urbano et Rustico
Rūsticus urbānum mūs mūrem suscipit, ēdem
commodat et mēnsam, mēnsaque mente minor:
in mēnsā tenuī satis est immēnsa voluntās,
nōbilitat vīlēs frōns generōsa dapēs.
Factō fīne cibīs, urbānum rūsticus audit; 5
urbānī socius tendit in urbis opēs.
Ecce penum subeunt, īnservit amīcus amīcō,
invigilant mēnsae, fercula mēnsa gerit.
Commendat conditque cibōs clēmentia vultūs,
convīvam satiat plūs dape frontis honor. 10
Ecce serae clavis immurmurat, ostia lātrant;
ambō timent, fugiunt ambō, nec ambō latent.
Hic latet, hic latebrās cursū mendīcat ineptō,
assuitur mūrō rēptile mūris onus.
Blanda, penū clausō, parcit fortūna timōrī; 15
ille tamen febrit, teste timōre, tremet.
Exit quī latuit, timidum sīc lēnit amīcum:
“Gaudē, carpe cibōs, haec sapit ēsca favum.”
Fātur quī timuit: “latet hōc in melle venēnum,
fellītumque metū nōn putō dulce bonum; 20
quam timor obnūbit, nōn est sincēra voluptās;
nōn est sollicitō dulcis in ōre favus.
Rōdere mālo fabam quam cūrā perpete rōdī,
dēgenerāre cibōs cūra diurna facit.
Hīs opibus gaudē, quī gaudēs turbine mentis, 25
pauperiem dītet pāx opulenta mihi.
Haec bona sōlus habē, quae sunt tibi dulcia sōlī,
det pretium dapibus vīta quiēta meīs.”
Fīnit verba, redit. Praepōnit tūta timendīs,
et quia summa timet, tūtius īma petit. 30
Pauperiēs, sī laeta venit, tūtissima rēs est.
Trīstior immēnsās pauperat ūsus opēs.
Fable 13: De Vulpe et Aquila
Dum vulpēs aquilam prō raptā prōle perungit
melle precum, praedam reddere nescit avis.
Praeda gemit nīdīque timet cibus esse gulōsī,
Sed redimit nātōs ūtilis arte parēns.
Arboreum zonat stipulīs et vīmine truncum, 5
in stipulam doctō dīrigit ōre facem.
In pullōs aquilae cōnsurgit cōpia fūmī;
hunc tamen et vulpem prōvida plācat avis.
Nōn sit quī studeat, quia maior, obesse minōrī,
Cum bene maiōrī possit obesse minor. 10
Fable 14: De Aquila et Testudine
Pēs aquilae, praedō testūdinis, āëra findit.
Hanc sua conca tegit, cornua longa patent.
Hōc monitū cornīx aquilam praemūnit: “Ineptum
fers onus, at fīet ūtile, crēde mihi;
quod geris in concā, cibus est: tibi surripit illum 5
conca cibum; concam frange cibusque cadet.
Ut concam laniēs, prō vīribus ūtere sēnsū;
hanc, sī celsa cadat, saxea franget humus.”
Dēcipientis homō subversus turbine linguae
corruit; et fortēs ista procella rapit. 10
Fable 15: De Vulpe et Corvo
Vulpe gerente famem, corvum gerit arbor et ēscam,
Ōre gerēns corvus, vulpe loquente, silet.
“Corve, decōrē decēns, cignum candōre peraequās;
Sī cantū placeās, plūs ave quāque placēs.”
Crēdit avis pictaeque placent preludia linguae; 5
Dum canit ut placeat, cāseus ōre cadit.
Hōc fruitur vulpēs, īnsurgunt taedia corvō;
Asperat in mediō damna dolōre pudor.
Fellītum patitur rīsum quem mellit inānis
Glōria; vēra parit taedia falsus honor. 10
Fable 16: De Leone et Apro et Tauro et Asello
Irrētit miserum gravitās annōsa leōnem,
Inglaciat corpus corque senīle gelū.
Īnstat aper, pēnsat veterī prō vulnere vulnus;
Frontis eum tēlō taurus utrōque fodit;
Saevit asellus iners et frontem calce sigillat. 5
Haec sōlō gemitū vindicat ācta leō:
“Omnia quae vīcī, mē vincunt omnia. Dormit
Vīs mea, dormit honor, dormit honōris opus.
Cui nocuī, nocet ille mihi, multīsque pepercī,
Quae mihi nōn parcunt, prō pietāte nocent.” 10
Hunc timeat cāsum quī sē nōn fulcit amīcō,
Nec dare vult fēlīx, quam miser optat, opem.
Fable 17: De Asino et Catulo et Domino
Murmuris et caudae studiō testātur amōrem,
Nunc linguā catulus, nunc pede palpat erum.
Gaudet erus cōmitque canem comitemque cibōrum
Efficit; allūdit turba ministra canī.
Arte parī similēsque cibōs similemque favōrem 5
Lucrārī cupiēns inquit asellus iners:
“Mē catulō praefert vītae nitor, ūtile tergum,
Nec placeō frūctū, sed placet ille iocō.
Lūdam: lūde, placēs.” Sīc lūdit, tempore vīsō,
Ut lūdō placeat, lūdit et īnstat erō. 10
Blandīrī putat ōre tonāns, umerīsque priōrum
Pressīs mōle pedum, sē putat esse pium.
Clāmat erus, vult clāmor opem; subit ōrdō clientum.
Multa domat multō verbere clāva reum.
Quod nātūra negat, nēmō fēlīciter audet: 15
Displicet inprūdēns unde placēre putat.
Fable 18: De leone et mure
Frīgida sōpītō blandītur silva leōnī,
cursitat hīc mūrum, lūdere prōmpta, cohors.
Pressus mūre, leō mūrem rapit; ille precātur,
Ille precem lībrat, supplicat īra precī.
Haec tamen ante movet animō: “Quid, mūre perēmptō, 5
laudis emēs? Summōs vincere parva pudet.
Sī nece dignētur mūrem leo, nōnne leōnī
dēdecus et mūrī coeperit esse decus?
Sī vincat minimum summus, sīc vincere vincī est. 10
Vincere posse decet, vincere crīmen habet.
Sit tamen esse decus, sit laus sīc vincere: laus haec
et decus hōc minimō fīet ab hoste minus.
Dē pretiō vīctī pendet victōria: victor 15
tantus erit, vīctī glōria quanta fuit.”
Mūs abit et grātēs reddit, sī reddere possit,
Spondet opem. Sōlus fit mora parva diēs.
Nam leo rēte subit nec prōdest vīribus utī, 20
sed prōdest querulō murmure damna loquī.
Mūs redit, hunc reperit, cernit loca, vincula rōdit,
hāc ope pēnsat opem; sīc leo tūtus abit.
Rem potuit tantam minimī prūdentia dentis. 25
Cui leo dāns veniam sē dedit ipse sibi.
Tū, quī summa potes, nē dēspicē parva potentem:
nam prōdesse potest, sī quis obēsse nequit.
Fable 19: De Milvo Aegrotante
Morbī mōle iacet mīlvus mātremque precātur
Ut superīs prō sē det sacra detque precēs.
Māter ait: “Mī nāte, deōs et sacra deōrum
Laesistī; recolunt inpia facta deī.
Crīminis ultōrēs pēnsant prō crīmine poenam. 5
Cum sacra turbārēs, poena timenda fuit.
Tē cōgit timor esse pium, tē poena fidēlem;
Hic timor, haec pietās cum nece sēra venit.
Quī maculat vītam, mundās cūr incolis ārās? 10
Quem sua facta premunt, cūr aliēna levant?
Fable 20: De Hirundine Aves Monente
Ut līnum pariat dē līnī sēmine, sēmen
Nūtrit humus, sed avēs tangit hirundō metū:
“Hic ager, hōc sēmen nōbīs mala vincla minātur;
Vellite prō nostrīs sēmina sparsa malīs.”
Turba fugit sānōs monitūs vānōsque timōrēs 5
Arguit; exit humō sēmen et herba viret.
Rūrsus hirundō monet īnstāre perīcula; rīdent
Rūrsus avēs. Hominem plācat hirundō sibi
Cumque virīs habitāns cantū blandītur amīcō: 10
Nam praevīsa minus laedere tēla solent.
Iam mētītur līnum, iam fīunt rētia, iam vir
Fallit avēs, iam sē cōnscia culpat avis.
Ūtile cōnsilium quī spernit, inūtile sūmit; 15
Quī nimis est tūtus, rētis iūre subit.
Fable 21: De Attica Terra et Rege
Fābula, nāta sequī mōrēs et pingere vītam,
Tangit quod fugiās quodve sequāris iter.
Rēge cārēns nec rēgis inops, sine lēge nec exlex,
Absque iugō gessit Attica terra iugum.
Lībertās, errāre negāns, sē sponte coēgit 5
Et pudor ob lēgem fortior ēnse fuit.
Nē libitum faceret, rēgem plēbs lībera fēcit
Et, quae nōn potuit pellere, iussa tulit.
Rēx coepit lēnīre trucēs, pūnīre nocentēs, 10
Quaequae levanda levāns, quaequae premenda premēns.
Hōs onerat novitās: cīvēs in lēge novellī,
Quod leviter possent, vix potuēre patī.
Urbem trīste iugum querulā cervīce ferentem 15
Aesōpus tetigit, cōnsona verba movēns:
Cum nihil audēret lūdentēs laedere rānās,
Supplicuēre Jovī nē sine rēge forent.
Jūpiter huic vōtō rīsum dedit. Ausa secundās 20
Rāna precēs, subitum sēnsit in amne sonum.
Nam Jove dante trabem, trabis ictū flūmine mōtō,
Dēmersit subitus guttura rauca timor.
Plācātō rediēre metū, vīdēre tigillum, 25
Standō procul rēgem pertimuēre suum.
Ut nōvēre trabem per sē nōn posse movērī,
Prō duce fēcērunt tertia vōta Iovī.
Īra Iovem mōvit, rēgem dedit, intulit hidrum. 30
Hidrus, hiante gulā, coepit obīre lacum.
Clāmitat ecce lacus: “Morimur, piē Jūpiter; audī,
Jūpiter, exaudī! Jūpiter, affer opem!
Nōs sepelit venter, nostrī sumus ēsca tyrannī; 35
Aufer caedis opus, redde quiētis opēs.”
Ille refert: “Ēmptum longā prece ferte magistrum.
Vindicet eternus ōtia sprēta metus.”
Omne bonī pretium nimiō vilēscit in ūsū, 40
Fitque, malī gustū, dulcius omne bonum.
Sī quis habet quod habēre decet, sit laetus habendō:
Alterīus nōn sit quī suus esse potest.
Fable 22: De Accipitre et Columbis
Accipitrem mīlvī pulsūrum bella columbae
Accipiunt rēgem; rēx magis hoste nocet.
Incipiunt dē rēge querī quod sānius esset
Milvī bella patī quam sine Mārte morī.
Sī quid agis, prūdenter agās et respice fīnem. 5
Ferre minōra volō, nē graviōra feram.
Fable 23: De Fure et Cane
Fūre vocante canem, praetēnsō mūnere pānis,
Sprētō pāne, movet tālia verba canis:
“Ut sileam tua dōna volunt fūrtīsque labōrant
Esse locum; pānem sī ferō, cūncta ferēs.
Fert mūnus mea damna tuum, latet hāmus in ēscā: 5
Mē prīvāre cibō cōgitat iste cibus.
Nōn amō nocturnum pānem plūs pāne diurnō,
Advena plūs nōtō nōn placet hostis herō.
Nōn rapiet nox ūna mihi bona mīlle diērum: 10
Nōlō semper egēns esse semelque satur.
Lātrātū tua fūrta loquar, nisi sponte recēdās.”
Hic silet, ille manet; hic tonat, ille fugit.
Sī tibi quid dētur, cūr dētur respice; sī dēs, 15
Cui dēs ipse nota; tēque, gulōsē, domā.
Fable 24: De lupo et sue
Vult lupus ut pariat mātūrum sūcula fētum,
Sēque novī cūram spondet habēre gregis.
Sūs ait: “Hāc cūr careās, mihi nōlō ministrēs.
Horrent obsequium vīscera nostra tuum.
Ī procul, ut tūtōs liceat mihi fundere fētūs. 5
Ī procul, et pietās haec erit apta mihi.
Prō nātīs nātūra iubet timuisse parentem.”
Fīne datō verbīs hīc abit, illa parit.
Tempore nōn omnī nōn omnibus omnia crēdās: 10
Quī miserē crēdit, crēditur esse miser.
Fable 25: De Terra parturiente Murem
Terra tumet; tumor ille gemit gemitūque fatētur
Partum: paene perit sexus uterque metū.
Cum tumeat tellūs, mōnstrat sē mōnstra datūram;
Dīcunt et trepidant et prope stāre cavent.
In rīsum timor ille redit: nam turgida mūrem 5
Terra parit; iocus est quod timor ante fuit.
Saepe minus faciunt hominēs quī magna minantur.
Saepe gerit nimiōs causa pusilla metūs.
Fable 26: De Agno et Lupo
Cum grege barbātō dum lūdit iūnior agnus,
Tendit in hunc mentī dissona verba lupus:
“Cūr olidam mundā sequeris plūs mātre capellam?
Lac tibi preberet dulcius ipsa parēns;
Est prope, festīnā, mātrem pete, mūnera mātris, 5
Lac bibe: nam servat ūbera plēna tibi.”
Agnus ad haec: “Pia capra mihi lac dulce propīnat,
Mē vice mātris alit, mē vice mātris amat.
Nōn mihi, sed dominō, prōdest mē vīvere: vīvō 10
Ut mētat in tergō vellera multa meō.
Ergō mihi praestat nūtrīrī lacte caprīnō
Quam lac mātris habēns, mergar in ōre tuō.”
Omnēs vincit opēs sēcūram dūcere vītam. 15
Pauperius nihil est quam miser ūsus opum.
Nīl melius sānō monitū, nīl peius inīquō:
Cōnsilium sequitur certā ruīnā malum.
Fable 27: De Cane Vetulo
Armāvit nātūra canem pede, dente, iuventā:
Hinc levis, hinc mordāx, fortis et inde fuit.
Tot bona fūrātur senium: nam rōbore prīvat
Corpus, dente genās, et levitāte pedēs.
Hic lepōrem prēndit, faucēs lepus exit inermēs. 5
Ēlumbem dominī verberat īra canem.
Reddit verba canis: “Dum mē pia pertulit aetās,
Nūlla meum potuit fallere praeda pedem.
Dēfendit seniī culpam laus ampla iuventae; 10
Prō sene quī cecidit, facta priōra vigent.
Nūllus amor dūrat nisi frūctus servet amōrem:
Quīlibet est tantī mūnera quanta facit.
Magnus eram, dum magna dedī: nunc marcidus annīs 15
Vileō, dē veterī mentiō nūlla bonō.
Sī laudās quod eram, quod sum culpāre protervum est.
Sī iuvenem recipis, pellere turpe senem est.”
Sē miserē servīre sciat, quī servit inīquō. 20
Parcere subiectīs nescit inīquus homō.
Fable 28: De Leporibus et Ranis
Silva sonat, fugiunt lepōrēs; palūs obviat, haerent.
Fit mora: respiciunt ante retrōque, timent.
Dum lībrant in mente metus, sē mergere pactī,
Sē metuī et rānās stāgnā subīre vident.
Ūnus ait: “Spērāre licet; nōn sōla timōris 5
Turba sumus: vānō rāna timōre latet.
Spem decet amplectī, spēs est via prīma salūtis.
Saepe facit metuī nōn metuenda metus.
Corporis est levitās et mentis inertia nōbīs: 10
Ista fugae causam suggerit, illa fugam.”
Sīc timeat quīcumque timet nē mōle timōris
Spē careat: gravis est spē fugiente timor.
Spēret quī metuit: moritūrōs vīvere vīdī 15
Spē duce, vīctūrōs spē moriente morī.
Fable 29: De Lupo et Haedo
Capra, cibum quaerēns, haedum commendat ovīlī;
Hunc illīc solida servat ovīle sēra.
Nātum cauta parēns monitū praemūnit amīcō,
Ut lateat, nec sit in sua damna vagus.
Hic latet; ecce lupus movet ōstia, vōce capellam 5
Exprimit, ut pateant hostia clausa petit.
“Stā procul,” haedus ait, “Caprizās gutture falsō;
Cum male caprizēs, tē procul esse volō.
Quod mea sīs māter, mentītur imāgō loquendī. 10
Rīmula, quā videō, tē docet esse lupum.”
Īnsita nātōrum cordī doctrīna parentum
Cum pariat frūctum, sprēta nocēre solet.
Fable 30: De Rustico et Angue
Rūsticā mēnsā diū nūtrītum nōverat anguem;
Hūmānam potuit anguis amāre manum.
Grātia longa virī subitam mūtātur in īram;
Īra per anguineum dīrigit arma caput.
Vulneris auctor eget, sē vulnere crēdit egēnum, 5
Anguī prō veniā supplicat; anguis ait:
“Nōn erō sēcūrus, dum sit tibi tanta secūris,
Dum cutis haec memoret vulnera scrīpta sibi:
Quī mē laesit, item laedet, sī laedere possit. 10
Expedit īnfīdō nōn iterāre fidem.
Sed, sī tē piguit sceleris, scelus omne remittō:
Nam gemitus veniam vulnere cordis emit.”
Quī prīmō nocuit, vult posse nocēre secundō;
Quae dēdit īnfīdus, mella venēna putō.
Fable 31: De Cervo et Ove et Lupo
Cervus ōvī, presente lupō, sīc intonat: “Amplum
Vas trīticī dēbēs reddere, redde mihi.”
Sīc iubet esse lupus, pāret timor ista iubentī:
Namque diē fīxō dēbita spondet ovis.
Fit mora; cervus ovem vexat dē foedere. Cervō 5
Inquit ovis: “Nōn stant foedera facta metū.
Mē decuit, presente lupō, quaecumque fatērī;
Mē decuit fraudem pellere fraude parī.”
Cum timor in prōmptū sedeat, prōmissa timōris 10
Ārent: nīl fideī verba timentīs habent.
Fable 32: De Calvo et Musca
Musca premit calvum; muscam vult cēdere calvus.
Ut muscam fēriat, sē ferit; illa redit.
Calvus ait: “Tē Parca iubet vīcīna iocārī.
Sī ferior, rīdēs; sī fēriāre, cadēs;
Sospes erō deciēs ictus, semel icta perībis. 5
Est mea prōmpta mihi grātia, surda tibi.”
Iūre potest laedī laedēns ut laedat: in illum,
Unde brevis coepit laesiō, magna redit.
Fable 33: De Vulpe et Ciconia
Vulpe vocante, venit spēratque cicōnia cēnam;
Fallit avem liquidus, vulpe iocante, cibus.
Cum bibat ista cibōs, sōlum bibit illa dolōrem:
Hic dolor in vulpem fabricat arma dolī.
Sunt paucī mora pauca diēs; avis inquit: “Habēmus 5
Fercula quae sapiunt: dulcis amīca, venī.”
Haec venit; haec vāse vitreō bona fercula condit,
At sōlam recipit fōrmula vāsis avem.
Laudat opēs oculō vāsis nitor; hās negat orī 10
Fōrmula: sīc geminat vīsus odorque famem.
Sīc vulpēs ieiūna redit, sīc fallitur audēns
Fallēre, sīc tēlō laeditur ipsa suō.
Quod tibi nōn facerēs aliī fēcisse cavētō,
Vulnerā nē faciās quae potes ipse patī.
Fable 34: De Lupo et Capite
Dum lēgit arva lupus, reperit caput arte superbum;
Hoc beat hūmānīs ars pretiōsa genīs.
Hoc lupus alternō volvit pede, verba resolvit:
“Ō sine vōce genās, ō sine mente caput!
Fuscat et extinguit cordis cālīgō nitōrem 5
Corporis: est animī sōlus in orbe nitor.
Fable 35: De Graculo et Pavone
Grāculus, inventō pictī pāvōnis amictū,
Sē polit et sociās ferre superbit avēs.
Quem fore pāvōnem pāvōnis penna fatētur,
Pāvōnum generī nōn timet īre comes.
Pāvō dolum sentit, falsī pāvōnis honōrem 5
Increpat et domitam verbere nūdat avem.
Nūda latet sociōsque fugit minuīque pudōrem
Sīc putat; hanc dūrō corripit ōre comes:
“Ascēnsor nimius nimium ruit, aptus in īmīs. 10
Est locus: haec levis est, illa ruīna gravis.
Quī plūs posse putat sua quam nātūra ministrat,
Posse suum superāns, sē minus esse potest.
Sī tibi nōta satis nātūrae mēta fuisset,
Nōn vīlis nec inops nec sine veste forēs.”
Cui sua nōn sapiunt, aliēnī sēdulus auceps, 15
Quod nōn est rapiēns, dēsinit esse quod est.
Fable 36: De Mula et Musca
Mūla rapit cursum: nam mūlam mūliō cōgit.
Mūlae musca nocet vulnere sīve minīs:
“Cūr pede sōpītō cursum tempusque morāris?
Tē premō, tē pungō: pessima, curre levis.
Mūla refert: “Quia magna tonās? Vīs magna vidērī? 5
Nec tua facta nocent, nec tua verba mihi,
Nec tē sustineō, sed eum, quem sustinet axis,
Quī mea frēna tenet, quī mea terga ferit.
Audet in audācem timidus fortīque minātur
Dēbilis, audendī dum videt esse locum. 10
Fable 37: De Musca et Formica
Musca movēns lītēs formīcam vōce fatīgat,
Sē titulīs ōrnat turpiter ipsa suīs:
Torpēs mersa cavīs, levitās mihi queritur ālīs;
Dat tibi fossā domum, nōbilis aula mihi.
Dēliciae sunt grāna tuae, mē rēgia nūtrit 5
Mēnsa; bibis faecem, sed bibo lēne merum.
Quod bibis ā līmō sūgis; mihi suggerit aurum
Quod bibo. Saxa premis, rēgia serta premō.
Sēde, cibīs, pōtū, thalamīs cum rēgibus ūtor, 10
Rēgīnae tenerīs ōscula fīgō genīs.”
Nōn minus ūrentēs mittit formīca sagittās
Et sua nōn modicum spīcula fellis habent:
“Lūdō mersa cavīs: nescit tua penna quiētem. 15
Sunt mihi pauca satis: sunt tibi multa parum.
Mē laetam videt esse cavus: tē rēgia trīstem.
Plūs mihi grāna placent quam tibi rēgis opēs.
Vēnātur mihi farra labor: tibi fercula fūrtum. 20
Haec mihi pāx mellit: toxicat illa timor.
Mundō farre fruor: tū foedās omnia tāctū.
Cum nūllī noceam, cuilibet ūna nocēs.
Est mea parcendī speculum: tua vīta vorandī. 25
Sunt mea quae carpō: nōn nisi rapta vorās.
Ut comedās vīvis: comedō nē vīvere cessem.
Mē nihil īnfestat: tē fugat omnis homō.
Unde petis vītam, rapitur tibi vīta; palātō 30
Dulcia vīna bibēns, fel necis ācre bibis.
Sī negat āla tibi ventōsō victa flābellō,
Aut nece vincīris, aut sēmivīva iacēs.
Sī potes aestīvī dōnō dūrāre favōris,
Cētera sī parcant, nōn tibi parcit hiems.
Dulcia prō dulcī, prō turpī turpia reddī
Verba solent: odium lingua fidemque parit.
Fable 38: De Lupo et Vulpe
Respondēre lupō dē fūrtī lābe tenētur
vulpēs; causa vocat: hic petit, ille negat.
Sīmius est iūdex; doctī nōn errat acūmen
iūdicis: arcānum mentis in ōre lēgit.
Iūdicium fīgit: “Poscīs quod poscere fraus est 5
vīsque fidem dē rē quam negat ipsa fidēs.
Tū bene fūrta negās: tē vītae pūrior ūsus
līberat. Hanc lītem pāx domet, īra cadat.”
Simplicitās vērī fraus estque puerpera falsī: 10
esse solent vītae dissona verba suae.
Sordibus imbūtī nequeunt dīmittere sordēs.
Fallere quī didicit, fallere semper amat.
Fable 39: De Rustico et Mustela
Praeda virī, praedō mūrum, mustēla precātur:
“dā veniam, dēbēs parcere, parce mihi.
Quod caret hoste domus, quod abest ā sorde, fatētur
esse meum, prō mē tē rogat, ergō favē.
Servitiō mē redde tuō, mihi redde labōris 5
praemia, prō dōnō sit mea vīta mihi.”
“Ille refert: “Operum dēbētur grātia mentī,
nōn operī: grātum mēns bona reddit opus.
Nēmō, licet prōsit, nisi vult prōdesse, merētur: 10
Nam prōdesse potest hostis, obēsse putāns.
Cum mihi prōdessēs, mihi nōn prōdesse volēbās:
hostibus ipsa meīs et mihi hostis erās;
Nōn mihi, mōnstra necāns, sed erās tibi prōvida sōlī;
Sīc pānem poterās rōdere sōla meum.
Pāne meō pinguis, mihi dā pinguēdinis ūsum: 15
Damnīs pēnsō necem; digna perīre perī.”
Nīl honōrat factum nisi factī sōla voluntās:
nōn operīs frūctum, sed notō mentis opus.
Fable 40: De Rana et Bove
Aequārī vult rāna bovī: tumet ergō. Tumentī
Nātus ait: “Cessa; prae bove tōta nihil.”
Rāna dolet meliusque tumet; premit ille tumentem:
“Vincēre nōn poteris, victa crepāre potes.”
Tertius īrātam vexat tumor; illa tumōris 5
Cōpia findit eam: vīscera rupta patent.
Cum maiōre minor cōnferrī dēsinat et sē
Cōnsulat et vīrēs temperet ipse suās.
Fable 41: De Pastore et Leone
Sollicitus praedae currit leō; spīna leōnem
Vulnerat; offendit, in pede mersa, pedem.
Fit mora dē cursū: levitās imprōvida lāpsum
Saepe facit; laesō stat pede turba pedum.
Vix aegrum sinit īre dolor saniemque fatētur; 5
Maior īdem loquitur vulneris ipse dolor.
Cum laedit miserōs, fortūna medētur eīsdem:
Hoc est cūr medicum plāga leōnis habet.
Nam leō pāstōrem reperit, pāstorque leōnī 10
Prō dape tendit ovēs. Respuit ille dapēs;
Supplicat et plāgam, tēnsō pede, mōnstrat et illī
Ōrat opem; pāstor vulnera solvit acū.
Exit cum sanie dolor et rēs, causa dolōris;
Hic blandō medicam circuit ōre manum,
Sospes abit meritīque notās in corde sigillat. 15
Tempore dēlērī grātia firma nequit.
Hic leō vincla subit. Rōmānae glōria praedae
Hunc habet et multās miscet arēna ferās.
Ecce necis poenam pāstōrī culpa propīnat: 20
Clauditur in mediīs et datur ēsca ferīs.
Hunc leō presentit, petit hunc. Timet ille; timentī
Haec fera blandītur; spērat, abitque timor.
Nīl feritātis habēns, lūdit fera, cauda resultat.
Dum fera mānsuēscit, sē negat esse feram.
Hunc tenet, hunc lingit pēnsatque salūte salūtem: 25
Nūlla sinit fierī vulnera, nūlla facit.
Rōma stupet parcitque virō parcitque leōnī.
Hic redit in silvās et redit ille domum.
Nōn dēbet meritum turpis dēlēre vetustās: 30
acceptī memorēs, nōs decet esse bonī.
Fable 42: De Leone et Equo
Tondet equus prātum, petit hunc leō. Causa leōnem
Haec movet, ut fīat ēsca leōnis equus.
Inquit equō: “Mī frāter, ave, fruor arte medendī,
Et comes et medicus sum tibi.” Pāret equus:
Sentit enim fraudēs et fraudī fraude resistit. 5
Mente prius texēns rētia fraudis, ait:
“Quaesītus placitusque venīs, tē temporis offert
Grātia, tē rogitat pēs mihi sentē gravis.”
Hic favet, īnstat equō; subiectō vertice, calcem
Inprimit et sōpit membra leōnis equus. 10
Vix fugit ille sopor, vix audet vīta revertī,
Vix leō, colla movēns, respicit. Hostis abest.
Sē leō sīc damnat: “Patior prō crīmine poenam:
Nam gessī speciem pācis et hostis eram.”
Quod nōn es, nōn esse velīs; quod es, esse fatēre: 15
Est male quod nōn est, quī negat esse quod est.
Fable 43: De Equo et Asino
Gaudet equus phalerīs, frēnō sellāque superbit;
ista quidem vestit aureus arma nitor.
Obstat asellus equō; vīcus premit artus asellum,
vexat onus, tardat nātus eundō labor.
Quod sibi claudit iter, sonipēs inclāmat asellō: 5
“occurris dominō, vīlis aselle, tuō.
Vix tibi dō veniam dē tantī crīmine fastūs;
cui via danda fuit lībera, dignus eram.”
Supplicat ille minīs nūtatque timōre silendō
tūtior et surdā praeterit aure minās. 10
Summus equī dēclīnat honor: dum vincere certat,
vincitur et cursum vīscera rupta negant.
Prīvātur phalerīs, frēnō prīvātur honestō;
hunc premit assiduō raeda cruenta iugō,
Huic tergum maciēs acuit, labor ulcerat armōs. 15
Hunc videt inque iocōs audet asellus iners:
“Dīc, sōdēs, ubi sella nītēns, ubi nōbile frēnum?
Cūr est haec maciēs, cūr fugit ille nitor?
Cūr manet hic gemitus, cūr illa superbia fugit?
Vindicat ēlātōs iūsta ruīna gradūs: 20
Stāre diū nec vīs nec honor nec fōrma nec aetās
sufficit in mundō. Plūs tamen ista placent.
Vīvē diū, sed vīvē miser, sociōsque minōrēs
disce patī; rīsum det tua vīta mihi.”
Pennātīs nē crēde bonīs; tē nūlla potestās 25
in miserōs armet: nam miser esse potes.
Fable 44: De Quadrupedibus et Avibus
Quadrupedēs pugnant avibus, victōria nūtat;
Spēs onerāta metū vexat utrumque gregem.
Linquit avēs quae sūmit avīs dē vespere nōmen,
Nec timet oppositī castra iuvāre chorī.
Armat avēs aquilae virtūs, et vīribus implet 5
Et monitū; torpet altera turba metū.
Amplexātur avēs ulnīs victōria laetīs;
Prō titulō poenam trānsfuga sūmit avis:
Vellere nūda suō, prō plūmīs vellera vestit
Ēdictumque subit nē nisi nocte volet. 10
Nōn bonus est cīvis quī praefert cīvibus hostem:
ūtiliter servit nēmō duōbus eris.
Fable 45: De Filomena et Accipitre
Dum filomēna sedet, studium movet ōris amoenum,
sīc sibi, sīc nīdō vīsa placēre suō.
Impetit accipiter nīdum: prō pignore māter
supplicat; alter ait: “Plūs prece carmen amō.
Nec prece nec pretiō, sed amoenō flectere cantū 5
mē potes.” Ille silet, dulcius illa canit.
Mente gemit, licet ōre canat, mēns eius arēscit,
cuius mellifluum mānat ab ōre melōs.
Impia fātur avis: “Sordet modus iste canōris,” 10
et laniat nātum mātre vidente suum.
Māter obit, nec obīre potest: sīc vīvit ut ipsam
vincat vīta necem, plūs nece clādis habēns.
Cor mātris patitur plūs nātī corpore: corpus
rōdit avis rōstrō, cor fodit ēnse dolor. 15
Vestīgat sua poena selus: nam fraudibus ūsō
aucupe, fraudōsam vīscus inēscat avem.
Fīne malō claudī mala vīta merētur: inīquus,
quā capit īnsontēs, sē dolet arte capī.
Fable 46: De Lupo et Vulpe
Dītat praeda lupum; dūcit lupus ōtia longō
fausta cibō. Vulpēs invidet, ista movet:
“Frāter, avē. Mīror cūr tantō tempore mēcum
nōn fuerīs; nequeō nōn memor esse tuī.”
Ille refert: “Prō mē vigilet tua cūra, precārī 5
nūmina nōn cessēs, nē mea vīta ruat.
Fraude tamen mūnīta venīs falsōque venēnum
melle tegis. Dolor est cōpia nostra tibi.
Extorquēre parās aliquid fūrtumque mināris,
sed mea fūrtīvam respuit ēsca gulam.” 10
Sprēta redit; sprētam stimulat dolor; apta dolōrī
fraus subit: ad pecorum trānsvolat illa ducem.
Hunc monet hīs verbīs: “Tua grātia mūneris īnstar
Sit mihi, namque lupum dat mea cūra tibi.
Hostem perde tuum: tūtō iacet hostis in antrō.” 15
Vir favet: antra petit, hic necat ēnse lupum.
Ista lupī cōnsūmit opēs, sed flōret ad hōram
vīta nocēns. Vulpēs, casse retenta, gemit:
“Cūr nocuī? Nocet ecce mihi nocuisse nocīvō.
Iūre cadō, cuius concīdit arte lupus.” 20
Vīvere dē raptō vītam rapit: invidus, īnstāns
alterīus damnīs, in sua damna redit.
Fable 47: De Cervo, Tibiis, et Cornibus
Fōns nitet, argentō similis. Sītis ārida cervum
Hūc rapit; haurit aquās, sē speculātur aquīs.
Hunc beat; hunc mulcet rāmōsae glōria frontis;
Hunc premit, hunc laedit tībia macra pedum.
Ecce canēs, tonat īra canum; timet ille, timentī 5
Fit fugā: culpātī crūris adōrat opem.
Silvae claustra subit, cornū retinente morātur:
Crūre necī raptum cornua longa necant.
Spernere quod prōsit et amāre quod obsit ineptum est.
Prōdest quod fūgimus et quod amāmus obēst. 10
Fable 48: De viro et uxore
Dum vir et uxor amant, uxōrem prīvat amātō
Parca virō, nec eam prīvat amōre virī.
Coniugis amplectēns tumulum, prō coniuge vexat
Ungue genās, oculōs flētibus, ōra sonō.
Hanc iuvat ipse dolor, nequit haec dē sēde revellī 5
Grandine seu tenebrīs seu prece sīve minīs.
Ecce reum damnat iūdex: crux horrida pūnit,
In cruce cūstōdit tempore noctis eques.
Hic sitit; ad tumulum vocat hunc et clāmor et ignis:
ōratque aquae mūnus; haec dat et ille bibit. 10
Aegrum nectareīs audet cor inungere verbīs;
hunc vocat ad prīmum cūra timōris opus.
Sed redit et dulcēs monitūs intexit amārō
cordī: victa subit castra dolōris amor.
Vir, metuēns furī fūrem, suspendia fūris 15
vīsit, sed viduam, tāctus amōre, petit.
Hanc ligat amplexū frūctumque ligūrit amōris.
Hinc redit ad fūrem, sed loca fūre carent.
Hic dolet, hōc questū dolor hic īnstīgat amīcam:
“Nōn bene servātō fūre, timōre premor. 20
Rēx mihi servandum dederat: mē rēgius ēnsis
Terret et extorrem mē iubet esse timor.”
Haec ait: “Invenī, quae spem tibi suscitet, artem.
Vir meus implēbit in cruce fūris onus.”
Ipsa virī bustum reserat, prō fūre catēnat 25
Ipsa virum, restem subligat ipsa virō.
Huic meritō succumbit eques; succumbit amōrī
Illa novō, ligat hōs firmus amōre torus.
Sōla premit vīvōsque metū poenāque sepultōs
Fēmina: fēmineum nīl bene fīnit opus. 30
Fable 49: De Iuvene et Thaide
Arte suā Thāis iuvenēs irrētit: amōrem
Fingit et ex fictō frūctus amōre venit.
Ā multīs fert multa procīs; ex omnibus ūnum
Ēligit, huic vērī spondet amōris opēs.
“Sum tua sīsque meus cupiō; plūs omnibus ūnum 5
Tē volō, sed nōlō mūnus habēre tuum.”
Percipit ille dolōs et reddit quālia sūmpsit:
“Sīs mea simque tuus. Nōs decet aequus amor;
Vīvere nōn vellem nisi mēcum vīvere vellēs: 10
Tū mihi sōla salūs, tū mihi sōla quiēs;
Sed fallī timeō, quia mē tua lingua fefellit.
Preterītī ratiō scīre futūra facit.
Vītat avis taxum quam, gustū teste, probāvit.
Fallere vult hodiē, sī quā fefellit heri.”
Thāida sī quis amat, sua, nōn sē, crēdat amārī: 15
Thāis amōre caret, mūnus amantis amat.
Fable 50: De Patre et Filio
Est pater, huic nātus; hic patrī cēdere nescit:
Nam fugienda facit et facienda fugit.
Mēns vaga discurrit et mentī cōnsonat aetās:
Mentis et aetātis turbine frēna fūgit.
Īra senis pūnit prō nātī crīmine servōs. 5
Īnstruit ista senem fābula nōta senī.
Cauta bovem vitulumque manus suppōnit arātrō:
Hic subit, ille iugum pellit. Arātor ait:
“Gaudē, laetē ārā, tū quem domat ūsus arandī. 10
Ā bove maiōrī discat arāre minor.
Nōn placet ut sūdēs, sed dēs exempla minōrī,
Quī pede, quī cornū, pugnat abīre iugō.”
Sīc domat indomitum, domitō bove, cautus arātor,
Sīc veterem sequitur iūnior ille bovem.
Prōficit exemplī meritō cautēla docendī, 15
Maiōrīque suā crēdat in arte minor.
Fable 51: De Vipera et Lima
Vīpera fabrīlem, dapis ānxia, tendit in aedem;
Incipit haec līmam rōdere, līma loquī:
“Nescīs posse meum, quae sit mea glōria nescīs:
Dente meō patēris. Nōn ego dente tuō.
In tenuem ferrum fortī molō dente farīnam, 5
Et cadit attrītū dūra farīna meō.
Ferrea mordācī castīgō tūbera morsū,
Aspera plānō, secō longa, foranda forō.
Dēlīrās, igitur, cum dente minārīs inermī.
Rīdeō, quod ferior; vulnera ferre gemis.” 10
Fortem fortis amet: nam fortem fortior angit.
Maiōrī timeat obvius īre minor.
Fable 52: De Lupis et Ovibus
Pugna lupīs oppōnit ovēs, oviumque satelles
Est canis, est vervex: haec ope fīdit ovis.
Palma diū dormit, dēspērat turba lupōrum
Et, simulāns foedus, foedere temptat ovem.
Foedus utrumque fidēs, iūrātō nūmine, fulcit. 5
Id lupus, id simplex obside firmat ovis,
Datque lupīs male sāna canēs, recipitque lupōrum
Pignora: nec metuit nec sua damna videt.
Cum nātūra iubet nātōs ululāre lupīnōs,
Turba lupīna furit, foedera rupta querēns. 10
Ergō pecus, tūtōris egēns, in vīscera mergit:
Praeside nūda suō sīc tumulātur ovis.
Tūtōrem retinēre suum tūtissima rēs est:
Nam sī tūtor abest, hostis obēsse potest.
Fable 53: De Viro et Securi
Quō teneātur eget nīl ausā secāre secūrīs.
Armet eam lūcus, vir rogat; ille favet.
Vir nemus impugnat lassāns in caede secūrim:
Arboris omne genus ūna ruīna trahit.
Lūcus ait: “Pereō. Mihimet sum causa perīclī, 5
Mē necat ex dōnō rūsticā dextrā meō.”
Unde perīre queās, hostem mūnīre cavētō:
Quī dat quō pereat, quem iuvat hoste perit.
Fable 54: De Cane et Lupo
Cum cānē silva lupum sociat. Lupus inquit: “Amoenā
Pellē nitēs, in tē cōpia sāncta patet.”
Prō verbīs dat verba canis: “Mē dītat erīlis
Grātia, cum dominō mē cibat ipsa domus.
Nocte vigil furēs lātrātū nūntiō, tūtam 5
Servō domum; mihi dat culmus in aede torum.”
Haec movet ōre lupus: “Cupiō mē vīvere tēcum:
Commūnem capiant ōtia nostra cibum.”
Reddit verba canis: “Cupiō tē vīvere mēcum;
Ūna dabit nōbīs mēnsa manusque cibum.” 10
Ille favet sequiturque canem gutturque canīnum
Respicit et querit: “Cūr cecidēre pilī?”;
Inquit: “Nē valeam morsū peccāre diurnō,
Vincla diurna ferō, nocte labante vāgor.”
Reddit verba lupus: “Nōn est mihi cōpia tantī 15
Ut fierī servus ventris amōre velim.
Dītior est liber mendīcus dīvite servō:
Servus habet nec sē nec sua, līber habet;
Lībertās, praedulce bonum, bona cētera condit:
Quā nisi conditur, nīl sapit ēsca mihi. 20
Lībertās animī cibus est et vēra voluptās,
Quā quī dīves erit, dītior esse nequit.
Nōlō velle meum prō turpī vēndere lucrō;
Hās quī vēndit opēs, hic agit ut sit inops.
Nōn bene prō tōtō lībertās vēnditur aurō: 25
Hoc celēstē bonum praeterit orbis opēs.
Fable 55: De Ventre et Membris
Incūsant avidī pēs et manus ōtia ventris:
“Omnia sōlus habēs lucra, labōre carēs.
Nōs labor ēdomuit, tē fōvit inertia: sorbēs
Omnia, quae nostrī cūra labōris emit.
Disce patī famis ācre iugum vel disce labōrī 5
Cēdere, tēque tuī cūra labōris alat.”
Sīc ventrī servīre negant; sē venter inānem
Comperit, ōrat opem: nīl dat avāra manus.
Ille precēs iterat: iterum fugit illa precantem.
In stomachī fundō torpet obitque calor; 10
Vīcta famē, nātūra fugit, vīs ārida faucēs
Obsērat ut solitum nōn sinat īre cibum.
Vult epulās dare sēra manus, sed corporis aegrī
Perdita, nōn reparāns, māchina tōta perit.
Nēmō sibi satis est: eget omnis amīcus amīcō. 15
Sī nōn vīs aliī parcere, parce tibi.
Fable 56: De Simia et Vulpe
Sīmia dē turpī queritur nāte; porrigit aurēs
Vulpēs: nōn recipit mente, sed aure precēs.
Sīmia sīc fātur: “Nātis ut mihi dēdecus ōrnem
Sufficeret caudae pars mihi parva tuae.
Quid prōdest nimiā campōs īnsculpere caudā. 5
Quod mihi prōdesset, est tibi pondus iners.”
Illa refert: “Nimiō damnās dē pondere caudam:
Est brevis estque levis; haec duo damna queror.
Mālō verrat humum quam sit tibi causa decōris,
Quam tegat immundās rēs bene munda natēs.” 10
Id nimium minimōque minus dītāret egēnum,
Quod nimium minimō crēdis, avārē, minus.
Fable 57: De Institore et Asino
Dum fora festīnus lucrō petit, īnstat asellō
Īnstitor et pressum pondere fuste premit.
Ille necem spērat, nece prōmittente quiētem,
Sed, nece complētā, vīvere poena potest:
Nam crībella facit et tympana pellis asellī, 5
Haec lassātur et haec pulsā tonante manū.
Cui sua vīta nocet, caveat sibi rumpere vītam.
Nōn nece, sed meritī iūre quiēscit homō.
Fable 58: De Cervo
Mōtus vōce canum cervus fugit, avia silvae
Dēserit, arva tenet, claustra bovīna subit.
Bōs ait: “Aut lūcī tenebrās aut aequora campī
Tūtius intrārēs, hinc piger, inde levis.
Hūc veniet cūstōsque boum stabulīque magister: 5
Sī duo vel tantum tē videt alter, obīs.”
Cervus ait: “Mihi vestra necem clēmentia dēmat:
Conditē mē latebrīs, dum iuvet umbra fugam.”
Hunc tumulat faenum. Praesēpe revīsit arātor:
Frondibus et faenō mūnit alitque bovēs. 10
Hic redit ac cervus vītāsse perīcula gaudet,
Bōbus agit grātēs. Ē quibus ūnus ait:
“Est leve vītāre caecum. Sī vēnerit Argus,
Argum sī poteris fallere, victor eris.
Centum fert oculōs; cui sē dēbēre fatentur 15
Et domus et servī tōtaque iūra locī.
Rēs tua tē reperit Argum, rēs altera caecum.
Quī tibi dormītat scit vigilāre sibi.”
Hic silet. Argus init stabulum bōbusque ministrat;
Plūs aequō tenuēs vīderat esse bovēs. 20
Dum mūnit presepe cibō, dum fulgurat īra,
Ausa vidēre diem cornua longa videt.
“Quid latet hīc? Quid” ait “Videō?” Sentitque latentem
Et bona fortūnae mūnera laetus habet.
Exulis est nōn esse suum, vigilāre potentis, 25
Stertere servōrum, velle iuvāre piī.
Fable 59: De Iudaeo et Pincerna
Fert Iūdaeus opēs, sed onus fert pectore maius:
Intus adūrit eum cūra laborque foris.
Ergō, metū damnī, sibi mūnere rēgis amōrem
Firmat, ut, acceptō prōduce, tūtus eat.
Rēgius hunc pincerna regit, cor cuius adūrit 5
Aurī dīra sitis, quī parat ēnse nefās.
Silva patet, subeunt. Iūdaeus in ōre sequentis
Cor notat: “Ipse sequar,” inquit; at ille negat
Et gladium nūdāns: “Nēmō sciet,” inquit “Obitō.”
Ille refert: “Scelus hoc ista loquētur avis.” 10
Prōsilit ā dūmō perdīx: hanc indice signat.
Alter ait: “Scelus hoc ista loquētur avis?”
Et rapit ēnse caput et opēs mētit et scrobe fūnus
Cēlat. Agit celerēs annus in orbe rotās.
Perdīcēs dominī cēnae pincerna ministrat, 15
rīdet et ā rīsū vix vacat ille suō.
Rēx audīre sitit; hic differet dīcere causam.
Fit locus, ambō sedent: hic petit, ille refert.
Rēx dolet et laetō mentītur gaudia vultū.
Rēgis concilium cōnsiliumque sedet: 20
Pincernam crucis esse reum sententia prōdit:
Crux pūnit meritum, iūre favente crucī.
Ut perimās quemquam nūllum tibi suādeat aurum:
Nam decus et vītam maesta ruīna rapit.
Fable 60. De cive et equite
Cīvis, eques sub rēge vigent: hic proelia rēgis,
hic dispēnsat opēs; hic vir et ille senex.
Invidiae, perflāta genīs, innata dolōris
flammīs, fax iuvenem torret honōre senis.
Rēgis in aure trucēs fīgit dē cīve susurrōs: 5
"est tibi nōn pāstor, sed lupus ille senex.
Dītant furta senem, crēvit sua cōpia furtīs,
est sua dē cēnsū gāza recīsa tuō.
Firmābō mea verba manū, sua facta fatērī
hunc faciam: bellō iūdice, tūtus erō." 10
Cum moveant obiecta senem, plūs dēbilis aetās
hunc movet ac seniī crīmine vīsus hebes.
Parcunt iūra senī sī prō sene pugnet amīcus,
cui nūllīus odor faenoris arma probat.
Mendīcat pugilem, sed abest, quī pugnet, amīcus: 15
nam refugit, vīsō turbine, falsus amor;
dum fortūna tonat, fugitīvōs terret amīcōs,
et quis amet, quis nōn, sōla procella docet.
Cēna trahit cīvem, differt nox ūna duellum;
sollicitat mentem iūsta querēla senis: 20
"Quōs meritīs ēmī, multōs mihi fēcit amīcōs
longa diēs, cūnctōs abstulit hōra brevis.
Dē tot amīcōrum populō nōn restitit ūnus.
Quamque dedī multīs, nēmō repēnsat opem.
Rēbar pāce fruī: mea pācī congruit aetās, 25
sed mea turbāvit gaudia līvor edāx.
Hostī multa meō palmam pepigēre: tepēscō,
ille calet; careō vīribus, ille viget;
arma parum nōvī, sē tōtum praebuit armīs.
Est mihi vīsus hebes, vīsus acūtus eī. 30
Nīl mihi praebet opem nisi iūstae grātia causae;
dē fragilī queritur praeside causa potēns.
Corporis eclīpsim timet altī cōpia cordis:
nam fragilī peccat mēns animōsa manū.
Sī turpēs nitidae mendāx īnfāmia vītae 35
īnfīgit maculās, quid nituisse iuvat?"
Dēspērat lūgetque senex; hunc lēnit arātor
quī senis arva novat, annua lucra ferēns:
"Mē stimulat pietās prō tē perferre duellum,
est mihi prō dominō dextra parāta meō." 40
Ecce diēs oritur, locus est tempusque duellō:
stant pugilēs, inhiant mente manūque sibi.
Est equitī foedum quod stet, quod pugnet arātor,
sēque putat vīctum nī cito vincat eum.
Nīl dē sē retinet virtūs oblīta futūrī: 45
dextera corporeās prōdiga fundit opēs;
Ictus ipse suōs sterilēs expendit in ūsūs
et feriēns hostem sē magis ipse ferit.
Sed propriae virtūtis opēs abscondit arātor
dum locus expēnse dētur et hōra sūa: 50
aut mōtū fallit aut armīs temperat ictus
praedīcitque minās frontis utrumque iubar;
Dormītāns vigilat et cessāns cōgitat ictūs,
et metuēns audet dextra notatque locum.
Haec mora nōn artis ratiō, sed culpa timōris 55
crēditur; arte fruēns, esse vidētur iners.
Gaudet eques vīcisse putāns, spernitque bubulcum
Sūdōremque suum tergit ab ōre suō.
Ecce moram nescit. Equitem speculāta morantem
et cubitī nōdum rūstica clāva ferit. 60
Huius plāga locī tōtīus corporis aufert
Rōbur: cadit eques sēque cadente sedet.
Ō nova simplicitās! Sedet ipse vocatque sedentem
Et, nisi surgat eques, surgere velle negat.
"Surge," bubulcus ait. Cui mīles: "Surgere nōlō." 65
Alter ait: "Sedeās, mēque sedēre licet."
Turba stupet. Praefectus adest equitīque morantī
Imperat aut surgat aut superātus eat.
Haeret eques. Praefectus ait: "Tē vīcit arātor."
Pugna cadit. Rēgī panditur ōrdō reī. 70
Rēx ait: "Inscīsum nōdā, praefecte, duellum.
Dēdecus explānet ille vel ille suum."
Pugna redit mīlesque sedet velut ante sedēbat.
"Surge," bubulcus ait: "Nōn volō," reddit eques.
Cultor ait: "Dum stāre negās ego stāre negābō. 75
Surgere sī temptās, surgere prōmptus erō."
Ambō sedent, rīdet populus, praesesque bubulcō
Intonat: "Aut pugnēs aut fuge! Tempus abit."
Cultor ait: "Surgat! Caderet, sī surgere vellet."
"Percute," praeses ait: "Percute, surget eques. 80
Tē decet aut illum vīctī sibi pōnere nōmen."
"Hoc mihi nōn pōnam nōmen," arātor ait.
"Surgō. Surge, miser! Nam turpe ferīre sedentem.
Est mihi, sīcque tibi turpe sedendō morī."
Sīc ait et timidum mulcet. Rogat ille furentem: 85
"Parcē, precor! vincor, supplicō. Victor, abī!"
Laeta novat fortūna senem; senis ūnicus hērēs
Scrībitur et dignās intrat arātor opēs.
Iūs superat vīrēs. Sors aspera mōnstrat amīcum.
Plūs cōnfert odiō grātia, fraude fidēs. 90
Fable 61. De capone et accipitre.
Quaerere diffugium, dominō veniente, capōnem
audāx accipiter dum videt, inquit eī:
"Quid fugis? Exsultā dominum cum cernis adesse,
cuius in adventū plaudere nitor ego."
"Mē," cāpō respondit, "frātrum dīversa meōrum 5
terret poena; tibi nōn timor ullus adest.
Nīl magis horrendum quam flēbilis aula tyrannī,
quā pietās omnis cum ratiōne perit.
Raptōrēs famulīque trucēs scelerumque ministrī
iniūstīs dominīs impietāte placent. 10
Quī sine vī, sine fraude manent, hī fraude necantur:
nūllō damnantur crīmine saepe bonī.
Sīc frātrēs periēre meī. Tē reddit amīcum
impietās dominō nēquitiaeque vigor.
Hī propriās lāvēre stolās in sanguine; passōs 15
martyrium, sepelit venter avārus eōs.
Illius ergo timēns adspectum crēdo latēre
tūtius, ut mortī mē rapuisse queam."
Nōn amat īnsontēs, sed sontēs, aula tyrannī:
complacet iniūstō raptor inīquus erō. 20
Fable 62. De pastore et lupo.
Cum pāstōre lupus sociābile foedus inīvit;
interius tōtus dissociātus eī.
Ergō, dolum sub melle tegēns, lupus inquit: "Amīce,
Sum pavidus crēbrā garrulitāte canis.
Ille suō nostrum lātrātū scindet amōrem, 5
Ille bonum pācis dissociāre cupit.
Sī mē sēcūrum, sī mē vīs reddere tūtum,
Obses tutēlae sit datus ille mihi."
Exhibitō vigilī, lupus intrat tūtus ovīle,
Dīlaniāns mīserās ōpiliōnis ovēs. 10
Pācis amātōrem simulat sē perfidus hostis,
Cautius ut vulnus exitiāle ferat.
Cuius semper egēs rem nūllī trādere dēbēs;
Blanditiae plūs quam dīra venēna nocent.
Fable 63. De mercatore et eius uxore.
Absentī fīgit dum cornua spōnsa marītō,
Dē moechō puerum moecha proterva parit.
Ēn vir, ecce puer: stupet hic sine sēmine nātum.
Dē nive conceptus fingitur esse puer.
Mūtua fraus; spōnsus, dum suffert dēdecus istud, 5
In spōnsam cautī fabricat arma dolī:
"Lūx mea, dēdūcam puerum; mercātor et hērēs
Noster erit." Ficta gaudia vultus habet.
Hic abit, illa manet: hic vēndit adultera coniux
Quem peperit subitō dē nive facta parēns. 10
Rēbus ab augendīs idem post multa reversus,
Rīdiculum spōnsae nārrat in aure sūā:
"Dum fuit in prōrā, violenta potentia sōlis
Dēprēndit puerum; sīc liquefēcit eum.”
Haec lacrimōsa manet; laniat sine fīne capillōs. 15
Cui suādēre volēns, vir suus inquit eī:
“Parce tuō capitī, lacrimās compesce: liquēscit
Dē nive conceptum quicquid ubīque patet."
Hoc quia premittit ratiōnis calculus omnis,
Fallere fallentem suspicor esse pium. 20
Epilogue
Fīne fruor versū geminō; quod cōgitat omnis
fābula dēclārat datque quod intus habet.