Αἰγύπτῳ μʼ ἔτι δεῦρο θεοὶ μεμαῶτα νέεσθαι
ἔσχον, ἐπεὶ οὔ σφιν ἔρεξα τεληέσσας ἑκατόμβας.
οἱ δʼ αἰεὶ βούλοντο θεοὶ μεμνῆσθαι ἐφετμέων.
νῆσος ἔπειτά τις ἔστι πολυκλύστῳ ἐνὶ πόντῳ
Αἰγύπτου προπάροιθε, Φάρον δέ ἑ κικλήσκουσι,355
τόσσον ἄνευθʼ ὅσσον τε πανημερίη γλαφυρὴ νηῦς
ἤνυσεν, ᾗ λιγὺς οὖρος ἐπιπνείῃσιν ὄπισθεν·
ἐν δὲ λιμὴν ἐύορμος, ὅθεν τʼ ἀπὸ νῆας ἐίσας
ἐς πόντον βάλλουσιν, ἀφυσσάμενοι μέλαν ὕδωρ.
ἔνθα μʼ ἐείκοσιν ἤματʼ ἔχον θεοί, οὐδέ ποτʼ οὖροι360
πνείοντες φαίνονθʼ ἁλιαέες, οἵ ῥά τε νηῶν
πομπῆες γίγνονται ἐπʼ εὐρέα νῶτα θαλάσσης.
καί νύ κεν ἤια πάντα κατέφθιτο καὶ μένεʼ ἀνδρῶν,
εἰ μή τίς με θεῶν ὀλοφύρατο καί μʼ ἐσάωσε,
Πρωτέος ἰφθίμου θυγάτηρ ἁλίοιο γέροντος,365
Εἰδοθέη· τῇ γάρ ῥα μάλιστά γε θυμὸν ὄρινα.
ἥ μʼ οἴῳ ἔρροντι συνήντετο νόσφιν ἑταίρων·
αἰεὶ γὰρ περὶ νῆσον ἀλώμενοι ἰχθυάασκον
γναμπτοῖς ἀγκίστροισιν, ἔτειρε δὲ γαστέρα λιμός.
ἡ δέ μευ ἄγχι στᾶσα ἔπος φάτο φώνησέν τε·370
νήπιός εἰς, ὦ ξεῖνε, λίην τόσον ἠδὲ χαλίφρων,
ἦε ἑκὼν μεθιεῖς καὶ τέρπεαι ἄλγεα πάσχων;
ὡς δὴ δήθʼ ἐνὶ νήσῳ ἐρύκεαι, οὐδέ τι τέκμωρ
εὑρέμεναι δύνασαι, μινύθει δέ τοι ἦτορ ἑταίρων.
ὣς ἔφατʼ, αὐτὰρ ἐγώ μιν ἀμειβόμενος προσέειπον·375
ἐκ μέν τοι ἐρέω, ἥ τις σύ πέρ ἐσσι θεάων,
ὡς ἐγὼ οὔ τι ἑκὼν κατερύκομαι, ἀλλά νυ μέλλω
ἀθανάτους ἀλιτέσθαι, οἳ οὐρανὸν εὐρὺν ἔχουσιν.
ἀλλὰ σύ πέρ μοι εἰπέ, θεοὶ δέ τε πάντα ἴσασιν,
ὅς τίς μʼ ἀθανάτων πεδάᾳ καὶ ἔδησε κελεύθου,380
νόστον θʼ, ὡς ἐπὶ πόντον ἐλεύσομαι ἰχθυόεντα.
ὣς ἐφάμην, ἡ δʼ αὐτίκʼ ἀμείβετο δῖα θεάων·
τοιγὰρ ἐγώ τοι, ξεῖνε, μάλʼ ἀτρεκέως ἀγορεύσω.
πωλεῖταί τις δεῦρο γέρων ἅλιος νημερτὴς
ἀθάνατος Πρωτεὺς Αἰγύπτιος, ὅς τε θαλάσσης385
πάσης βένθεα οἶδε, Ποσειδάωνος ὑποδμώς·
τὸν δέ τʼ ἐμόν φασιν πατέρʼ ἔμμεναι ἠδὲ τεκέσθαι.
τόν γʼ εἴ πως σὺ δύναιο λοχησάμενος λελαβέσθαι,
ὅς κέν τοι εἴπῃσιν ὁδὸν καὶ μέτρα κελεύθου
νόστον θʼ, ὡς ἐπὶ πόντον ἐλεύσεαι ἰχθυόεντα.390
καὶ δέ κέ τοι εἴπῃσι, διοτρεφές, αἴ κʼ ἐθέλῃσθα,
ὅττι τοι ἐν μεγάροισι κακόν τʼ ἀγαθόν τε τέτυκται
οἰχομένοιο σέθεν δολιχὴν ὁδὸν ἀργαλέην τε.
ὣς ἔφατʼ, αὐτὰρ ἐγώ μιν ἀμειβόμενος προσέειπον·
αὐτὴ νῦν φράζευ σὺ λόχον θείοιο γέροντος,395
μή πώς με προϊδὼν ἠὲ προδαεὶς ἀλέηται·
ἀργαλέος γάρ τʼ ἐστὶ θεὸς βροτῷ ἀνδρὶ δαμῆναι.
notes
351 Αἰγύπτῳ: locative dat.
351 δεῦρο: referring to Sparta, with μεμαῶτα νέεσθαι.
351 μεμαῶτα: masc. acc. sing. pf. act. ptc. > μέμαα. The perfect has a present force.
353 βούλοντο … μεμνῆσθαι: supply an accusative such as βροτούς: “want [mortals] to remember…”
355 ἑ: fem. acc. pron. κικλήσκουσι, as a verb of naming, takes a double accusative (Smyth 1613).
356 τόσσον ἄνευθ᾽ ὅσσον: "as far as"
356 πανημερίη … νηῦς / ἤνυσεν: a roundabout way of saying “a full-day’s sail.” Pharos was actually just off the mainland.
356 ἤνυσεν: “completes its journey,” gnomic aor. (Smyth 1931) > ἀνύω (LSJ ἀνύω I.5).
357 ᾗ: dative of interest. The antecedent is νηῦς.
358 ἐν: “in it,” adverbial.
358 ἀπὸ … / … βάλλουσιν: “they push off,” “they launch,” tmesis > ἀποβάλλω. The verb is not used elsewhere of ships.
361 φαίνονθ᾽ : = ἐφαίνοντο, unaugmented impf.
363 κεν: introducing the apodosis of a past contrary-to-fact conditional.
363 ἤια: “provisions” (LSJ ἤϊα).
366 ὄρινα: unaugmented impf. > ὀρίνω.
367 μ᾽: = μοι, agreeing with οἴῳ ἔρροντι, datives with συνήντετο > συναντάω.
368 ἰχθυάασκον: iterative impf. 3rd person plur. The subject is ἑταίρων.
372 μεθιεῖς: “do you slack off,” pres. act. indic. > μεθίημι (LSJ μεθίημι II.1).
376 ἐκ … ἐρέω: “I will say openly,” tmesis > ἐξερέω.
377 μέλλω … ἀλιτέσθαι: “I must have sinned against …” μέλλω with aor. infin. > ἀλιταίνω, indicates possibility in the past (LSJ μέλλω I.b).
380 ὅς τίς: = ὅστις, interrogative pronoun.
380 ἔδησε κελεύθου: “kept me from my journey” (LSJ δέω A.I.4).
381 νόστον θ᾽, ὡς: “and (tell me) my return, how …,” understand εἰπέ. The ὡς clause explains the noun νόστον.
387 φασιν... ἔμμεναι ἠδὲ τεκέσθαι: indirect statement. τεκέσθαι here means "to sire, father" (LSJ τίκτω I).
388 δύναιο: 2nd sing. pres. mid. opt. > δύναμαι.
388 λελαβέσθαι: aor. mid. infin. > λαμβάνω. A reduplicated Epic aor. 2 form.
389 ὅς κέν …: Merry-Riddell-Monro take ὅς here as demonstrative ( = οὕτος) making this simply the apodosis of a mixed conditional. ὅς κέν can also introduce a relative clause of purpose, but it is harder to make that construction work in this context. For ὅς as demonstrative pronoun, see Smyth 1113 and LSJ ὅςA.I. Lines 389–90 closely answer 380–81.
392 τοι: dative of possession (with μεγάροισι) or interest.
393 οἰχομένοιο σέθεν: genitive absolute. Note the shift from the dative τοι, referring to Menelaus, to σέθεν in the genitive absolute (Smyth 2073a).
393 ὁδὸν: “on a journey,” cognate acc. (Smyth 1567).
396 πώς: negative purpose clause.
397 δαμῆναι: aor. pass. infin. > δαμάζω. The verb here takes a dative of agent rather than ὑπό + gen. (Smyth 1490, and see also 1493a for verbs meaning “to be conquered” taking the dative of agent).
vocabulary
Αἴγυπτος ὁ: Egypt, where Menelaus was stranded
δεῦρο: here, to here
μάω – – – – –: to wish eagerly, strive, yearn, desire
νέομαι ––– ––– ––– ––– –––: to go
σφεῖς: personal and (ind.) reflexive pronoun
ῥέζω ῥέξω ἔρρεξα – – ἐρρέχθην: to do, offer
τελήεις –εσσα –εν: perfect, complete
ἑκατόμβη –ης ἡ: an offering of a hundred oxen
ἐφετμή –ῆς ἡ: a command, behest
πολύκλυστος –ον: much-surging, stormy
πόντος –ου ὁ: the sea
προπάροιθε: in front of, before355
Φάρος –ου ἡ: Pharos, an island in the bay of Alexandria
οὗ, οἷ, ἕ and encl. οὑ, οἱ, ἑ: him, her, it; himself, herself, itself
κικλήσκω ––– ––– ––– ––– –––: to call, name
τόσος –η –ον: so much, so great
ἄνευθε: far from
πανημέριος –ον: all day long
γλαφῠρός –ά –όν: hollow, hollowed
ἀνύω or ἄνω ἀνύσω ἤνυσα ἤνυκα ἤνυσμαι ἠνύσθην: to complete, accomplish
λιγύς –εῖα –ύ: clear, whistling
οὖρος –ου ὁ: a fair wind
ἐπιπνέω ἐπιπνεύσομαι ἐπεπυθόμην ἐπιπέπυσμαι: to breathe upon, blow
ὄπισθε: from behind, behind
λιμήν –ένος ὁ: a harbour, haven, creek
εὔορμος –ον: with good mooring-places
ἔισος –η –ον: well balanced
ἀφύσσω ἀφύξω ἤφυσα: to draw (liquid from a vessel); (mid.) to gather
μέλας μέλαινα μέλαν: black, dark
ἦμαρ –ατος τό: day360
πνέω πμεύσομαι/πνευσοῦμαι ἔπνευσα πέπνευκα ––– ἐπνεύσθην: to blow
ἁλιαής –ές: blowing seaward
ἄρα: particle: 'so'
πομπεύς –έως (Ion. –ῆος) ὁ: guide
εὐρύς –εῖα –ύ: wide, broad
νῶτον –ου τό (or νῶτος ὁ): the back
ἤια –ατος τό: provisions, food
καταφθίω καταφθίσω κατέφθισα κατέφθικα κατέφθιμαι: to destroy, consume
μένος –ους τό: might, force, strength, prowess, courage
ὀλοφύρομαι ὀλοφυροῦμαι ὠλοφυράμην – – ὠλοφύρθην: to pity
Πρωτεύς: Proteus, shapeshifting prophetic sea god, son of Poseidon365
ἴφθιμος [–η] –ον: strong, powerful
ἅλιος [–α] –ον: of the sea
γέρων –οντος ὁ: an old man (in apposition as adj., old)
Εἰδοθέη –ης ἡ: Eidothea, sea goddess daughter of Proteus
ὀρίνω ὀρινῶ ὤρινα: to stir, move
οἷος –α –ον: such as, alone
ἔρρω ἐρρήσω ἤρρησα ἤρρηκα ––– –––: to be gone, wander
συνάντομαι/συναντάω συναντήσομαι συνήντησα συνήντηκα συνήντημαι συναντέσθην: to meet
νόσφι: apart, afar, away
ἑταῖρος –ου ὁ: a comrade, companion, mate
ἀλάομαι ἀλήσομαι ἀλάλημαι ἠλήθην: to wander, stray
ἰχθυάω – – – – –: to fish
γναμπτός –ή –όν: curved, bent
ἄγκιστρον –ου τό: a fish-hook
τείρω ––– ––– ––– ––– –––: to rub hard
γαστήρ –τρός ἡ: the belly
λιμός –οῦ ὁ/ἡ: hunger, famine
ἄγχι: near, nigh, close by370
φωνέω φωνήσω ἐφώνησα πεφώνηκα πεφώνημαι ἐφωνήθην: to produce a sound
νήπιος –α –ον: infant, childish
λίαν: very, exceedingly
ἠδέ: and
χαλίφρων –ονος: thoughtless
ἑκών –οῦσα –όν: willing, of free will, readily
μεθίημι μέθιημι μεθήσω μεθῆκα μεθεῖκα μεθεῖμαι μεθείθην: to let go, let loose, release
τέρπω τέρψω ἔτερψα ––– ––– ἐτάρφθην/ἐτέρφθην: to satisfy, delight, gladden, cheer
ἄλγος –ους τό: pain
δηθά: for a long time
ἐρύκω ἐρύξω ἔρυξα/ἤρυξα/ἐρύκακον/ἠρύκακον: to keep in, restrain
τέκμαρ τό: a sign
μινύθω – – – – –: to make smaller, shrink
ἦτορ τό: the heart
ἀτάρ: but, yet375
μιν: him, her, it
ἀμείβω ἀμείψω ἤμειψα ἤμειφα ἤμειμμαι ἠμείφθην: change, alternate, respond
προσεῖπον (aor. 2 of προσαγορεύω and προσφωνέω); Εp. προσέειπον: to speak to one, address, accost
ἐξεῖπον, ἐξερέω: to speak to
θεά –ᾶς ἡ: a goddess
κατερύκω κατερύξω κατέρυξα/κατήρυξα/κατερύκακον/κατηρύκακον: to hold back, detain
ἀθάνατος –ον: immortal
ἀλιταίνω ἀλιτήσω ἤλιτον: to offend
πεδάω ––– ἐπέδησα ––– ––– πεδάθην: to bind, shackle380
δέω δήσω ἔδησα δέδηκα ––– –––: to tie, fasten
κέλευθος –ου ἡ: a road, path
νόστος –ου ὁ: a return home
ἰχθυόεις –εσσα –εν: full of fish, fishy
δῖος –α –ον: god-like, divine
τοιγάρ: so then, wherefore, therefore, accordingly
ἀτρεκής –ές: real, truthful
ἀγορεύω ἀγορεύσω ἠγόρευσα ἠγόρευκα ἠγόρευμαι ἠγορεύθην: to speak in the assembly, harangue, speak
πωλέομαι πέπραμαι ἐπωλήθην: to go or come frequently
νημερτής –ές: truthful, infallible
Αἰγύπτιος –α –ον: Egyptian385
βένθος –ους τό: the depth
Ποσειδῶν –ῶνος ὁ: Poseidon, god of the sea
ὑποδμώς –ῶος ὁ: a servant, underling
λοχάω λοχήσω ἐλόχησα ––– λελόχημαι έλοχήθην: to lie in wait for, ambush
μέτρον –ου τό: a length, measure390
διοτρεφής –ές: favored by Zeus
μέγαρον –ου τό: a large room
τεύχω τεύξω ἔτευξα τέτευχα τέτυγμαι ἐτύχθην: to make ready, make, build
οἴχομαι οἰχήσομαι ––– ––– ––– –––: to be gone, to have gone
δολιχός –ή –όν: long
ἀργαλέος –α –ον: painful, troublous, grievous
λόχος –ου ὁ: an ambush395
προεῖδον (aor. of προοράω): to see beforehand, catch sight of
προδάημαι (aor. pass. with act. sense from προδάω): to know beforehand
ἀλέομαι ἀλήσομαι ἀλευάμην: to avoid, shun
βροτός –οῦ ὁ: a mortal man
δαμάζω δαμάσω ἐδάμασα δεδάμακα δεδάμασμαι/δέδμημα ἐδαμάσθην/ἐδμήθην: to overpower, tame, conquer, subdue