τὸν δʼ ἠμείβετʼ ἔπειτα πατὴρ κατὰ δάκρυον εἴβων·280
ξεῖνʼ, ἦ τοι μὲν γαῖαν ἱκάνεις, ἣν ἐρεείνεις,
ὑβρισταὶ δʼ αὐτὴν καὶ ἀτάσθαλοι ἄνδρες ἔχουσιν·
δῶρα δʼ ἐτώσια ταῦτα χαρίζεο, μυρίʼ ὀπάζων·
εἰ γάρ μιν ζωόν γʼ ἐκίχεις Ἰθάκης ἐνὶ δήμῳ,
τῷ κέν σʼ εὖ δώροισιν ἀμειψάμενος ἀπέπεμψε285
καὶ ξενίῃ ἀγαθῇ ἡ γὰρ θέμις, ὅς τις ὑπάρξῃ.
ἀλλʼ ἄγε μοι τόδε εἰπὲ καὶ ἀτρεκέως κατάλεξον,
πόστον δὴ ἔτος ἐστίν, ὅτε ξείνισσας ἐκεῖνον
σὸν ξεῖνον δύστηνον, ἐμὸν παῖδʼ, εἴ ποτʼ ἔην γε,
δύσμορον; ὅν που τῆλε φίλων καὶ πατρίδος αἴης290
ἠέ που ἐν πόντῳ φάγον ἰχθύες, ἢ ἐπὶ χέρσου
θηρσὶ καὶ οἰωνοῖσιν ἕλωρ γένετʼ· οὐδέ ἑ μήτηρ
κλαῦσε περιστείλασα πατήρ θʼ, οἵ μιν τεκόμεσθα·
οὐδʼ ἄλοχος πολύδωρος, ἐχέφρων Πηνελόπεια,
κώκυσʼ ἐν λεχέεσσιν ἑὸν πόσιν, ὡς ἐπεῴκει,295
ὀφθαλμοὺς καθελοῦσα· τὸ γὰρ γέρας ἐστὶ θανόντων.
καί μοι τοῦτʼ ἀγόρευσον ἐτήτυμον, ὄφρʼ ἐῢ εἰδῶ·
τίς πόθεν εἶς ἀνδρῶν; πόθι τοι πόλις ἠδὲ τοκῆες;
ποῦ δὲ νηῦς ἕστηκε θοή, ἥ σʼ ἤγαγε δεῦρο
ἀντιθέους θʼ ἑτάρους; ἦ ἔμπορος εἰλήλουθας300
νηὸς ἐπʼ ἀλλοτρίης, οἱ δʼ ἐκβήσαντες ἔβησαν;
τὸν δʼ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
τοιγὰρ ἐγώ τοι πάντα μάλʼ ἀτρεκέως καταλέξω.
εἰμὶ μὲν ἐξ Ἀλύβαντος, ὅθι κλυτὰ δώματα ναίω,
υἱὸς Ἀφείδαντος Πολυπημονίδαο ἄνακτος·305
αὐτὰρ ἐμοί γʼ ὄνομʼ ἐστὶν Ἐπήριτος· ἀλλά με δαίμων
πλάγξʼ ἀπὸ Σικανίης δεῦρʼ ἐλθέμεν οὐκ ἐθέλοντα·
νηῦς δέ μοι ἥδʼ ἕστηκεν ἐπʼ ἀγροῦ νόσφι πόληος.
αὐτὰρ Ὀδυσσῆϊ τόδε δὴ πέμπτον ἔτος ἐστίν,
ἐξ οὗ κεῖθεν ἔβη καὶ ἐμῆς ἀπελήλυθε πάτρης,310
δύσμορος· ἦ τέ οἱ ἐσθλοὶ ἔσαν ὄρνιθες ἰόντι,
δεξιοί, οἷς χαίρων μὲν ἐγὼν ἀπέπεμπον ἐκεῖνον,
χαῖρε δὲ κεῖνος ἰών· θυμὸς δʼ ἔτι νῶϊν ἐώλπει
μίξεσθαι ξενίῃ ἠδʼ ἀγλαὰ δῶρα διδώσειν.
ὣς φάτο, τὸν δʼ ἄχεος νεφέλη ἐκάλυψε μέλαινα·315
ἀμφοτέρῃσι δὲ χερσὶν ἑλὼν κόνιν αἰθαλόεσσαν
χεύατο κὰκ κεφαλῆς πολιῆς, ἁδινὰ στεναχίζων.
τοῦ δʼ ὠρίνετο θυμός, ἀνὰ ῥῖνας δέ οἱ ἤδη
δριμὺ μένος προὔτυψε φίλον πατέρʼ εἰσορόωντι.
κύσσε δέ μιν περιφὺς ἐπιάλμενος, ἠδὲ προσηύδα·320
κεῖνος μέν τοι ὅδʼ αὐτὸς ἐγώ, πάτερ, ὃν σὺ μεταλλᾷς,
ἤλυθον εἰκοστῷ ἔτεϊ ἐς πατρίδα γαῖαν.
ἀλλʼ ἴσχεο κλαυθμοῖο γόοιό τε δακρυόεντος.
ἐκ γάρ τοι ἐρέω· μάλα δὲ χρὴ σπευδέμεν ἔμπης·
μνηστῆρας κατέπεφνον ἐν ἡμετέροισι δόμοισι,325
λώβην τινύμενος θυμαλγέα καὶ κακὰ ἔργα.
notes
Odysseus finishes his false story. Seeing his father’s grief, Odysseus reveals himself.
283 χαρίζεο: “did you bestow,” 2nd sing. impf. mid. indic. > χαρίζω (LSJ χαρίζω II.1.a).
284 εἰ: introducing a past contrary-to-fact (unreal) conditional (εἰ + impf., impf. + κεν).
285 ἀμειψάμενος: “having repaid (acc. of person) with (dat. of thing),” masc. nom. sing. aor. mid. ptc. > ἀμείβω (LSJ ἀμείβω B.I.3)
286 ξενίῃ ἀγαθῇ ἡ γὰρ θέμις: ἡ γὰρ θέμις (ἐστι) ξενίῃ ἀγαθῇ.
286 θέμις: “custom,” literally, “what is laid down," > τίθημι. Could be understood as “what is due in exchange for (dat.).”
286 ὅς τις ὑπάρξῃ: “(towards) the one who begins” towards the one who intitiates the relationship of ξενία.
288 πόστον …, ὅτε … : “how many …, since …”
289 εἴ ποτʼ ἔην γε: “if he was that once,” parenthetical. The meaning is something like: “he’s been gone so long, it’s hard to believe he ever existed.”
292 γένετ(o): the subject has changed to Odysseus.
295 ἐν λεχέεσσιν: “on his bier” (LSJ λέχος 2).
296 καθελοῦσα: “having closed” (LSJ καθαιρέω I.2). The verb is used of closing the eyes of the dead, so ὀφθαλμοὺς refers to his eyes.
299 ποῦ δὲ: some manuscripts, the OCT, and numerous commentators read ποῦ δαὶ. δαί is a particle used after interrogative words to convey a colloquial tone and express wonder, curiosity, or simply to give emphasis (Smyth 2848, Logeion δαί).
304 Ἀλύβαντος: Alybas is most likely a fictional place.
310 ἐξ οὗ: “since.”
311 ὄρνιθες: birds of omen.
313 θυμὸς … νῶϊν: “our heart(s),” distributive sing. dual, dative of possession.
314 διδώσειν: fut. infin.
315 τὸν δʼ: Laertes.
317 κὰκ: = κατά.
318 τοῦ δʼ: of Odysseus.
318 ἀνὰ ῥῖνας δέ οἱ ἤδη / δριμὺ μένος προὔτυψε: “a sharp feeling pressed up his nose.” Russo/Heubeck call this description “almost untranslatable,” but suggest that what is being described is the physical pressure felt in the face when tears are coming or being held back.
319 προὔτυψε: 3rd sing. aor. act. indic. > προτύπτω, with contraction of the augment.
319 εἰσορόωντι: agreeing with οἱ in 318.
323 ἴσχεο: “restrain,” mid. imperat. > ἴσχω (gen. of separation, Smyth 1392).