(1) Ergō Lūcullus repetēns hostem fugātum etiam rēgnum Tigrānis, quī Armenīīs imperābat, ingressus est. Tigrānocertam, cīvitātem Arzanēnae, nōbilissimam rēgnī Armeniacī, cēpit, ipsum rēgem cum septem mīlibus quīngentīs clībanāriīs et centum mīlibus sagittāriōrum et armātōrum venientem decem et octō mīlia mīlitum habēns ita vīcit, ut māgnam partem Armeniōrum dēlēverit. Inde Nisibīn profectus eam quoque cīvitātem cum rēgis frātre cēpit.
(1) Annō urbis conditae sexcentēsimō septuāgēsimō sextō, L. Liciniō Lūcullō et M. Aurēliō Cottā cōnsulibus, mortuus est Nīcomēdēs, rēx Bīthȳniae; et per testāmentum populum Rōmānum fēcit hērēdem.
(2) Mithridātēs pāce ruptā Bīthȳniam et Asiam rūrsus voluit invādere. Adversus eum ambō cōnsulēs missī variam habuēre fortūnam. Cotta apud Chalcēdōnam victus ab eō aciē etiam intrā oppidum coāctus est et obsessus.
(1) Īsdem temporibus cōnsul M. Aemilius Lepidus Catulī collēga bellum cīvīle voluit commovēre; intrā ūnam tamen aestātem mōtus eius oppressus est.
(2) Ita ūnō tempore multī simul triumphī fuērunt: Metellī ex Hispāniā, Pompeiī secundus ex Hispāniā, Cūriōnis ex Macedoniā, Servīlīī ex Isauriā.
(1) Interim eō tempore Sulla etiam Dardanōs, Scordiscōs, Dalmatās et Maedōs partim vīcit, aliōs in fidem accēpit.
(2) Sed cum lēgātī ā rēge Mithridātē, quī pācem petēbant, vēnissent, nōn aliter sē datūrum Sulla esse respondit, nisi rēx relīctīs hīs, quae occupāverat, ad regnum suum redīsset. Posteā tamen ad colloquium ambo vēnērunt. Pāx inter eōs ōrdināta est, ut Sulla ad bellum cīvīle festīnāns ā tergō perīculum nōn habēret.
(1) Intereā etiam Athēnae cīvitās Achaiae, ab Aristōne Athēniēnsī Mithridātī trādita est. Mīserat enim iam ad Achaiam Mithridātēs Archelāum ducem suum cum centum et vīgintī mīlibus equitum ac peditum, per quem etiam reliqua Graecia occupāta est. Sulla Archelāum apud Pīraeum nōn longē ab Athēnīs obsēdit, ipsās Athēnās cēpit.
(1) Sex. Iūliō Caesare et L. Mārciō Philippō cōnsulibus sexcentēsimō quīnquāgēsimō nōnō annō ab urbe conditā, cum prope alia omnia bella cessārent, in Ītaliā gravissimum bellum Pīcentēs, Marsī Pelīgnīque mōvērunt. Quī, cum annīs numerōsīs iam populō Rōmānō obedīrent, tum lībertātem sibi aequam adserere coepērunt. Perniciōsum admodum hoc bellum fuit.
(2) P. Rutilius cōnsul in eō occīsus est, Caepiō nōbilis iuvenis, Porcius Catō, alius cōnsul. Ducēs autem adversus Rōmānōs Pīcentibus et Marsīs fuērunt T. Vettius, Hierius Asinius, T. Hērennius, A. Cluentius.
(1) Intereā Cimbrī et Teutonēs, quōrum cōpia adhūc īnfīnīta erat, ad Ītaliam trānsiērunt. Iterum ā C. Mariō et Q. Catulō contrā eōs dīmicātum est, sed ā Catulī parte fēlīcius.
(2) Nam proeliō, quod simul ambō gessērunt, CXL mīlia aut in pūgnā aut in fugā caesa sunt, LX mīlia capta. Rōmānī mīlitēs ex utrōque exercitū trecentī periērunt. Tria et trīgintā Cimbrīs sīgna sublāta sunt; ex hīs exercitus Marīī duo reportāvit, Catulī exercitus XXXI. Is bellī fīnis fuit; triumphus utrīque dēcrētus est.
(1) Mōtum interim in Asiā bellum est ab Aristonīcō Eumenis fīliō quī ēx concubīnā susceptus fuerat. Hic Eumenēs frāter Attalī fuerat. Adversus eum missus P. Licinius Crassus īnfīnīta rēgum habuit auxilia. Nam et Bīthȳniae rēx Nīcomēdēs Rōmānōs iūvit et Mithridātēs Ponticus, cum quō bellum posteā gravissimum fuit, et Ariarātus Cappadox et Pylaemēnēs Paphlagōn. Victus est tamen Crassus et in proeliō interfectus est. Caput ipsīus Aristonīcō oblatum est, corpus Smyrnae sepultum.
(1) Cum Perseō autem Aemilius Paulus cōnsul III Nōnās Septembrēs dīmicāvit vīcitque eum, vīgintī mīlibus peditum eius occīsīs. Equitātus cum rēge integer fūgit. Rōmānōrum centum mīlitēs āmissī sunt. Urbēs Macedoniae omnēs, quās rēx tenuerat, Rōmānīs sē dēdidērunt; ipse rēx, cum dēsererētur ab amīcīs, vēnit in Paulī potestātem.
(2) Sed honōrem eī Aemilius Paulus cōnsul nōn quasi victō habuit. Nam et volentem ad pedēs sibi cadere nōn permīsit et iūxta sē in sellā collocāvit. Macedonibus et Īllyriīs hae lēgēs ā Rōmānīs datae:
(1) Philippō rēge Macedoniae mortuō, quī et adversum Rōmānōs bellum gesserat et posteā Rōmānīs contrā Antiochum auxilium tulerat, fīlius eius Perseus in Macedoniā rebellāvit, ingentibus cōpiīs ad bellum parātīs.
(2) Nam adiūtōrēs habēbat Cotyn Thraciae rēgem et rēgem Īllyricī Gentium nōmine. Rōmānīs autem auxiliō erant Eumenēs Asiae rēx, Ariarātus Cappadociae, Antiochus Syriae, Ptolemaeus Aegyptī, Masinissa Numidiae. Prūsiās autem Bīthȳniae, quamquam sorōrem Perseī uxōrem habēret, utrīsque sē aequum praebuit.
