(1) Intereā Cimbrī et Teutonēs, quōrum cōpia adhūc īnfīnīta erat, ad Ītaliam trānsiērunt. Iterum ā C. Mariō et Q. Catulō contrā eōs dīmicātum est, sed ā Catulī parte fēlīcius.

(2) Nam proeliō, quod simul ambō gessērunt, CXL mīlia aut in pūgnā aut in fugā caesa sunt, LX mīlia capta. Rōmānī mīlitēs ex utrōque exercitū trecentī periērunt. Tria et trīgintā Cimbrīs sīgna sublāta sunt; ex hīs exercitus Marīī duo reportāvit, Catulī exercitus XXXI. Is bellī fīnis fuit; triumphus utrīque dēcrētus est.

(1) Mōtum interim in Asiā bellum est ab Aristonīcō Eumenis fīliō quī ēx concubīnā susceptus fuerat. Hic Eumenēs frāter Attalī fuerat. Adversus eum missus P. Licinius Crassus īnfīnīta rēgum habuit auxilia. Nam et Bīthȳniae rēx Nīcomēdēs Rōmānōs iūvit et Mithridātēs Ponticus, cum quō bellum posteā gravissimum fuit, et Ariarātus Cappadox et Pylaemēnēs Paphlagōn. Victus est tamen Crassus et in proeliō interfectus est. Caput ipsīus Aristonīcō oblatum est, corpus Smyrnae sepultum.

(1) Cum Perseō autem Aemilius Paulus cōnsul III Nōnās Septembrēs dīmicāvit vīcitque eum, vīgintī mīlibus peditum eius occīsīs. Equitātus cum rēge integer fūgit. Rōmānōrum centum mīlitēs āmissī sunt. Urbēs Macedoniae omnēs, quās rēx tenuerat, Rōmānīs sē dēdidērunt; ipse rēx, cum dēsererētur ab amīcīs, vēnit in Paulī potestātem.

(2) Sed honōrem eī Aemilius Paulus cōnsul nōn quasi victō habuit. Nam et volentem ad pedēs sibi cadere nōn permīsit et iūxta sē in sellā collocāvit. Macedonibus et Īllyriīs hae lēgēs ā Rōmānīs datae:

(1) Philippō rēge Macedoniae mortuō, quī et adversum Rōmānōs bellum gesserat et posteā Rōmānīs contrā Antiochum auxilium tulerat, fīlius eius Perseus in Macedoniā rebellāvit, ingentibus cōpiīs ad bellum parātīs.

(2) Nam adiūtōrēs habēbat Cotyn Thraciae rēgem et rēgem Īllyricī Gentium nōmine. Rōmānīs autem auxiliō erant Eumenēs Asiae rēx, Ariarātus Cappadociae, Antiochus Syriae, Ptolemaeus Aegyptī, Masinissa Numidiae. Prūsiās autem Bīthȳniae, quamquam sorōrem Perseī uxōrem habēret, utrīsque sē aequum praebuit.

(1) L. Cornēliō Scīpiōne et C. Laeliō cōnsulibus Scīpiō Āfricānus frātrī suō L. Cornēliō Scīpiōnī cōnsulī lēgātus contrā Antiochum profectus est. Hannibal, quī cum Antiochō erat, nāvālī proeliō victus est.

(2) Ipse posteā Antiochus circā Sipylum <apud> Māgnēsiam Asiae cīvitātem ā cōnsule Cornēliō Scīpiōne ingentī proeliō fūsus est. Auxiliō fuit Rōmānīs in eā pūgnā Eumenēs Attalī rēgis frater, quī Eumeniam in Phrygiā condidit. Quīnquāgintā mīlia peditum, tria equitum eō certāmine ex parte rēgis occīsa sunt.

(1) Intereā in Ītaliā cōnsul Q. Fabius Māximus Tarentum recēpit, in quā ingentēs cōpiae Hannibalis erant. Ibi etiam ducem Hannibalis Carthalōnem occīdit, XXV mīlia hominum cāptīvōrum vēndidit, praedam mīlitibus dispertāvit, pecūniam hominum vēnditōrum ad fiscum retulit. Tum multae cīvitātēs Rōmānōrum, quae ad Hannibalem trānsierant prius, rūrsus sē Fabiō Māximō dēdidērunt.

(1) Post eam pūgnam multae Ītaliae cīvitātēs, quae Rōmānīs pāruerant, sē ad Hannibalem trānstulērunt. Hannibal Rōmānīs obtulit, ut captīvōs redimerent, respōnsumque est ā senātū eōs cīvēs nōn esse necessariōs, quī, cum armātī essent, capī potuissent. Ille omnēs posteā variīs suppliciīs interfēcit et trēs modiōs ānulōrum aureōrum Carthāginem mīsit, quōs ex manibus equitum Rōmānōrum, senātōrum et mīlitum dētrāxerat.

(1) Aliquot deinde annīs post contrā Gallōs intrā Ītaliam pūgnātum est fīnītumque bellum M. Claudiō Mārcellō et Cn. Cornēliō Scīpiōne cōnsulibus. Tum Mārcellus cum parvā manū equitum dīmicāvit et rēgem Gallōrum Virdomarum nōmine manū suā occīdit.

(2) Posteā cum collēgā ingentēs cōpiās Gallōrum perēmit, Mediōlānum expūgnāvit, grandem praedam Rōmam pertulit. Ac triumphāns Mārcellus spolia Gallī stīpitī inposita umerīs suīs vexit.

(1) Conditā cīvitāte, quam ex nōmine suō Rōmam vocāvit, haec ferē ēgit: multitūdinem fīnitimōrum in cīvitātem recēpit, centum ex seniōribus lēgit, quōrum cōnsiliō omnia ageret, quōs senātōrēs nōmināvit propter senectūtem.