τὸν δʼ ἀπαμειβόμενος προσέφης, Εὔμαιε συβῶτα·135
γιγνώσκω, φρονέω· τά γε δὴ νοέοντι κελεύεις.
ἀλλʼ ἄγε μοι τόδε εἰπὲ καὶ ἀτρεκέως κατάλεξον,
ἦ καὶ Λαέρτῃ αὐτὴν ὁδὸν ἄγγελος ἔλθω
δυσμόρῳ, ὃς τῆος μὲν Ὀδυσσῆος μέγʼ ἀχεύων
ἔργα τʼ ἐποπτεύεσκε μετὰ δμώων τʼ ἐνὶ οἴκῳ140
πῖνε καὶ ἦσθʼ, ὅτε θυμὸς ἐνὶ στήθεσσιν ἀνώγοι·
αὐτὰρ νῦν, ἐξ οὗ σύ γε ᾤχεο νηῒ Πύλονδε,
οὔ πω μίν φασιν φαγέμεν καὶ πιέμεν αὔτως,
οὐδʼ ἐπὶ ἔργα ἰδεῖν, ἀλλὰ στοναχῇ τε γόῳ τε
ἧσται ὀδυρόμενος, φθινύθει δʼ ἀμφʼ ὀστεόφι χρώς.145
τὸν δʼ αὖ Τηλέμαχος πεπνυμένος ἀντίον ηὔδα·
ἄλγιον, ἀλλʼ ἔμπης μιν ἐάσομεν, ἀχνύμενοί περ·
εἰ γὰρ πως εἴη αὐτάγρετα πάντα βροτοῖσι,
πρῶτόν κεν τοῦ πατρὸς ἑλοίμεθα νόστιμον ἦμαρ.
ἀλλὰ σύ γʼ ἀγγείλας ὀπίσω κίε, μηδὲ κατʼ ἀγροὺς150
πλάζεσθαι μετʼ ἐκεῖνον· ἀτὰρ πρὸς μητέρα εἰπεῖν
ἀμφίπολον ταμίην ὀτρυνέμεν ὅττι τάχιστα
κρύβδην· κείνη γὰρ κεν ἀπαγγείλειε γέροντι.
ἦ ῥα καὶ ὦρσε συφορβόν· ὁ δʼ εἵλετο χερσὶ πέδιλα,
δησάμενος δʼ ὑπὸ ποσσὶ πόλινδʼ ἴεν. οὐδʼ ἄρʼ Ἀθήνην155
λῆθεν ἀπὸ σταθμοῖο κιὼν Εὔμαιος ὑφορβός,
ἀλλʼ ἥ γε σχεδὸν ἦλθε· δέμας δʼ ἤϊκτο γυναικὶ
καλῇ τε μεγάλῃ τε καὶ ἀγλαὰ ἔργα ἰδυίῃ.
στῆ δὲ κατʼ ἀντίθυρον κλισίης Ὀδυσῆϊ φανεῖσα·
οὐδʼ ἄρα Τηλέμαχος ἴδεν ἀντίον οὐδʼ ἐνόησεν,160
οὐ γὰρ πω πάντεσσι θεοὶ φαίνονται ἐναργεῖς,
ἀλλʼ Ὀδυσεύς τε κύνες τε ἴδον, καί ῥʼ οὐχ ὑλάοντο
κνυζηθμῷ δʼ ἑτέρωσε διὰ σταθμοῖο φόβηθεν.
ἡ δʼ ἄρʼ ἐπʼ ὀφρύσι νεῦσε· νόησε δὲ δῖος Ὀδυσσεύς,
ἐκ δʼ ἦλθεν μεγάροιο παρὲκ μέγα τειχίον αὐλῆς,165
στῆ δὲ πάροιθʼ αὐτῆς· τὸν δὲ προσέειπεν Ἀθήνη·
διογενὲς Λαερτιάδη, πολυμήχανʼ Ὀδυσσεῦ.
ἤδη νῦν σῷ παιδὶ ἔπος φάο μηδʼ ἐπίκευθε,
ὡς ἄν μνηστῆρσιν θάνατον καὶ κῆρʼ ἀραρόντε
ἔρχησθον προτὶ ἄστυ περικλυτόν· οὐδʼ ἐγὼ αὐτὴ170
δηρὸν ἀπὸ σφῶϊν ἔσομαι μεμαυῖα μάχεσθαι.
ἦ καὶ χρυσείῃ ῥάβδῳ ἐπεμάσσατʼ Ἀθήνη.
φᾶρος μέν οἱ πρῶτον ἐϋπλυνὲς ἠδὲ χιτῶνα
θῆκʼ ἀμφὶ στήθεσσι, δέμας δʼ ὤφελλε καὶ ἥβην.
ἂψ δὲ μελαγχροιὴς γένετο, γναθμοὶ δὲ τάνυσθεν,175
κυάνεαι δʼ ἐγένοντο γενειάδες ἀμφὶ γένειον.
ἡ μὲν ἄρʼ ὣς ἔρξασα πάλιν κίεν· αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
ἤϊεν ἐς κλισίην· θάμβησε δέ μιν φίλος υἱός,
ταρβήσας δʼ ἑτέρωσε βάλʼ ὄμματα, μὴ θεὸς εἴη,
καί μιν φωνήσας ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·180
ἀλλοῖός μοι, ξεῖνε, φάνης νέον ἠὲ πάροιθεν,
ἄλλα δὲ εἵματʼ ἔχεις, καί τοι χρὼς οὐκ έθʼὁμοῖος.
ἦ μάλα τις θεός ἐσσι, τοὶ οὐρανὸν εὐρὺν ἔχουσιν·
ἀλλʼ ἵληθʼ, ἵνα τοι κεχαρισμένα δώομεν ἱρὰ
ἠδὲ χρύσεα δῶρα, τετυγμένα· φείδεο δʼ ἡμέων185
notes
Athena restores Odysseus to his proper appearance, and Telemachus is amazed
138 αὐτὴν ὁδὸν: accusative of extent of space (Smyth 1581).
139 τῆος: “for a while” (LSJ τέως II).
139 μέγ(α): adverbial.
140 ἔργα: the work in the fields, the farmwork.
140 ἐποπτεύεσκε: iterative impf. > ἐποπτεύω.
142 ἐξ οὗ: “since” (Smyth 2383 B).
142 ᾤχεο: 2nd sing. impf. act. indic. > οἴχομαι.
147 ἐάσομεν: short-vowel hortatory subj.
149 τοῦ πατρὸς: that is, “my father.” Stanford says that “the article emphasizes the contrast with his grandfather.”
150 ἀγγείλας: to Penelope (see lines 130–34).
151 πλάζεσθαι … εἰπεῖν: infins. Used as imperatives.
151 μετ(ὰ): “in search of” (LSJ μετά C.I.2).
154 ὁ δ᾽: Eumaeus.
157 ἤϊκτο: “she resembled,” “in the likeness of,” 3rd sing. plupf. pass. indic. > ἔοικα, with dative.
159 κατ᾽ ἀντίθυρον: “opposite the door” (LSJ ἀντίθυρος).
164 ἐπ᾽ … νεῦσε: “made a sign,” “signaled” (literally, “nodded to”), tmesis > ἐπινεύω.
164 ὀφρύσι: “with her eyebrows.”
168 φάο: 2nd sing. pres. mid. imperat. > φημί.
169 ὡς ἄν: introducing a purpose clause (Smyth 2201a).
169 ἀραρόντε: “having prepared (acc.) for (dat.),” masc. nom. dual aor. act. ptc. > ἀραρίσκω (LSJ ἀραρίσκω A.II.2).
170 ἔρχησθον: 2nd dual pres. mid. pass. subj. > ἔρχομαι.
171 ἀπὸ σφῶϊν: “away from you,” 2nd dual pron.
175 τάνυσθεν: 3rd pl. aor. pass. indic. > τανύω.
176 γενειάδες: plural for singular (Smyth 1000).
179 ἑτέρωσε βάλ᾽ ὄμματα: “he cast his eyes aside,” that is, “he looked away.”
181 ἠὲ: “than.”
184 ἵληθ(ι): 2nd sing. pres. act. imperat. > ἵλημι.
184 κεχαρισμένα: “pleasing,” neut. acc. pl. pf. mid./pass. ptc. > χαρίζομαι.
185 τετυγμένα: “finely-made,” neut. acc. pl. pf. mid./pass. ptc. > τεύχω (LSJ τεύχω I.2).
185 φείδεο: 2nd sing. pres. mid./pass. imperat. > φείδομαι. The verb takes a genitive.