Sulpicius Severus

1. Eōdem tempore Taetradiī cuiusdam prōcōnsulāris virī servus daemoniō correptus dolendō exitū cruciābātur: rogātus ergō Martīnus, ut eī manum impōneret, dēdūcī eum ad se iubet: sed nēquam spiritus nūllō proferrī modō dē cellulā, in quā erat, potuit: ita in advenientēs rabidīs dentibus saeviēbat. 2. tum Taetradius ad genua beāti virī advolvitur, ōrāns ut ad domum, in quā daemoniācus habēbātur, ipse dēscenderet. tum vērō Martīnus negāre sē profānī et gentīlis domum adīre posse: 3. nam Taetradius eō tempore adhuc gentīlitātis errōre implicitus tenēbātur. spondet ergō sē, sī dē puerō daemōn fuisset exāctus, Christiānum fore. 4. ita Martīnus impositā manū puerō immundum ab eō spiritum ēiēcit. quō vīsō Taetradius Dominum Iēsum crēdidit: statimque catēchūmenus factus nec multō post baptīzātus est, semperque Martīnum salūtis suae auctōrem mīrō coluit affectū. 5. per idem tempus in eōdem oppidō ingressus patris familiās cuiusdam domum, in līmine ipsō restitit dīcēns, horribile in ātriō domūs daemonium sē vidēre. cui cum ut discēderet imperāret et patrem familiās, quī in interiōre parte aedium morābātur, arripuisset, saevīre dentibus miser coepit, et obviōs quōsque laniāre. commōta domus, familia turbāta, populus in fugam versus: 6. Martīnus sē furentī obiēcit, ac primum stāre eī imperat. sed cum dentibus fremeret hiantīque ōre morsum minārētur, digitōs eī Martīnus in ōs intulit: 'sī habēs,' inquit, 'aliquid potestātis, hōs dēvorā.' 7. tum vērō, ac sī candēns ferrum faucibus accepisset, longē reductīs dentibus digitōs beātī virī vītābat attingere: et cum fugere dē obsessō corpore poenīs et cruciātibus cōgeretur nec tamen exīre eī per ōs licēret, foeda relinquēns vestigia fluxū ventris ēgestus est.

1. Cūrātiōnum vērō tam potēns in eō grātia erat, ut nūllus ferē ad eum aegrōtus accesserit, quī nōn continuō rēcēperit sānitātem: quod vel ex cōnsequentī liquēbit exemplō. 2. Trēverīs puella quaedam dirā paralysis aegritūdine tenēbātur, ita ut iam per multum tempus nūllō ad hūmānōs ūsūs corporis officiō fungerētur: omnī ex parte praemortua vix tenuī spiritū palpitābat. 3. tristēs ad sōlam fūneris exspectātiōnem adstābant propinquī, cum subitō ad cīvitātem illam Martīnum vēnisse nuntiātur. quod ubi puellae pater comperit, cucurrit exanimis pro filiā rogātūrus. 4. et forte Martīnus iam ecclēsiam fuerat ingressus. ibi īnspectante populō multīsque aliīs praesentibus epīscopīs, ēiulāns senex genua eius amplectitur dīcēns: 'filia mea moritur miserō genere languōris, et quod ipsā est morte crūdēlius, sōlō spiritū vīvit, iam carne praemortuā. rogō ut eam adeās atque benedīcās: cōnfidō enim quod per tē reddenda sit sānitāti.' 5. quā ille vōce cōnfūsus obstipuit et refūgit dīcēns, hoc suae nōn esse virtūtis: senem errāre iūdiciō, nōn esse sē dignum, per quem Dominus signum virtūtis ostenderet. perstāre vehementius flēns pater et ōrāre ut exanimem vīsitāret: 6. postrēmō ā circumstantibus epīscopīs īre compulsus dēscendit ad domum puellae. ingēns turba prō foribus exspectābat, quidnam Deī servus esset factūrus. 7. ac prīmum quae erant illius familiāria in istīus modī rēbus arma, solō prostrātus ōrāvit. deinde aegram intuēns darī sibi oleum postulat: quod cum benedīxisset, in os puellae vim sānctī liquōris īnfundit, statimque vox reddita est. 8. tunc paulatim singula contactū eius coepērunt membra vīvēscere, donec firmātīs gressibus populō teste surrēxit.

1. Quid etiam in pāgō Aeduōrum gestum sit, referam. ubi dum templum itidem ēverteret, furēns gentīlium rusticōrum in eum irruit multitūdo. cumque ūnus audācior cēterīs strictō eum gladiō peteret, rēiectō palliō nūdam cervicem percussūrō praebuit. 2. nec cunctātus ferīre gentīlis, sed cum dexteram altius extulisset, resupīnus ruit, cōnsternātusque dīvīnō metū veniam precābātur. 3. nec dissimile huic fuit illud. cum eum īdōla dēstruentem cultrō quīdam ferīre voluisset, in ipsō ictū ferrum eī dē manibus excussum nōn compāruit. 4. plērumque autem contrā dīcentibus sibi rusticīs, nē eōrum fāna dēstrueret, ita praedīcātiōne sānctā gentīles animōs mītigābat, ut lūce eīs vēritātis ostēnsā ipsī sua templa subverterent.

1. Nec minōrem sub idem ferē tempus eōdem in opere virtūtem ēdidit. nam cum in vīcō quōdam fānō antīquissimō et celeberrimō īgnem immīsisset, in proximam, immō adhaerentem domum agente ventō flammārum globī ferēbantur. 2. quod ubi Martīnus advertit, rapidō cursū tēctum domūs scandit, obvium sē advenientibus flammīs īnferēns. tum vērō mīrum in modum cernerēs contrā vim ventī īgnem retorquērī, ut compugnantium inter sē elementōrum quīdam cōnflictus vidērētur. ita virtūte Martīni ibi tantum īgnis est operātus, ubi iussus est. 3. In vīcō autem, cui Leprōsum nōmen est, cum itidem templum opulentissimum superstitiōne religiōnis voluisset ēvertere, restitit eī multitūdo gentīlium, adeo ut nōn absque iniuriā sit repulsus. 4. itaque sēcessit ad proxima loca, ibique per trīduum ciliciō tēctus et cinere, iēiunāns semper atque ōrāns, precābātur ad Dominum, ut, quia templum illud ēvertere hūmāna manus nōn potuisset, virtūs illud dīvīna dīrueret. 5. tum subitō eī duo angelī hastātī atque scūtāti īnstar mīlitiae caelestis sē obtulērunt, dīcentēs missōs sē ā Dominō, ut rusticam multitūdinem fugārent praesidiumque Martīnō ferrent, nē quis, dum templum dīruerētur, obsisteret: redīret ergō et opus coeptum dēvōtus implēret. 6. ita regressus ad vīcum, īnspectantibus gentīlium turbīs et quiēscentibus, dum profānam aedem usque ad fundāmenta dīrueret, ārās omnēs atque simulācra redēgit in pulverem. 7. quō visō rusticī, cum sē intellegerent dīvīnō nūtū obstupefactōs atque perterritōs, nē epīscopō repugnārent, omnēs ferē Iēsum Dominum crēdidērunt, clāmantēs palam et cōnfitentēs, Deum Martīnī colendum, īdōla autem neglegenda, quae nec sibi nec aliīs adesse possent.

1. Item, cum in vīcō quōdam templum antīquissimum dīruisset et arborem pīnum, quae fānō erat proxima, esset adgressus excīdere, tum vērō antistēs locī illius cēteraque gentīlium turba coepit obsistere. 2. et cum īdem illī, dum templum ēvertitur, imperante Dominō quiēvissent, succīdī arborem nōn patiēbantur. ille eōs sēdulō commonēre, nihil esse religiōnis in stīpite: Deum potius, cui servīret ipse, sequerentur: arborem illam succīdī oportēre, quia esset daemonī dēdicāta. 3. tum ūnus ex illīs quī erat audācior cēterīs: 'sī habēs,' inquit, 'aliquam dē Deō tuō, quem dīcis tē colere, fidūciam, nōsmet ipsī succīdēmus hanc arborem, tu ruentem excipe: et sī tēcum est tuus, ut dīcis, Dominus, ēvādēs.' 4. tum ille intrepidē cōnfisus in Dominō factūrum sē pollicētur. hīc vērō ad istīus modī condiciōnem omnis illa gentīlium turba cōnsēnsit, facilemque arboris suae habuēre iactūram, sī inimīcum sacrōrum suōrum casū illius obruissent. 5. itaque cum ūnam in partem pīnus illa esset acclīnis, ut nōn esset dubium, quam in partem succīsa corrueret, eō locī vinctus statuitur prō arbitriō rusticōrum, quō arborem esse cāsuram nēmō dubitābat. 6. succīdere igitur ipsī suam pīnum cum ingentī gaudiō laetitiāque coepērunt. aderat ēminus turba mīrantium. iamque paulatim nūtāre pīnus et ruīnam suam cāsūra minitārī. 7. pallēbant ēminus monachī et perīculō iam propiōre conterritī spem omnem fidemque perdiderant, sōlam Martīnī mortem exspectantēs. 8. at ille cōnfīsus in Dominō intrepidus opperiēns, cum iam fragōrem suī pinūs concidēns ēdidisset, iam cadentī, iam super sē ruentī, ēlevātā obviam manū, signum salūtis oppōnit. tum vērō — velut turbinis modō retrō āctam putārēs — dīversam in partem ruit, adeo ut rusticōs, quī tōtō in locō steterant, paene prōstrāverit. 9. tum vērō in caelum clāmōre sublātō gentīlēs stupēre mīrāculō, monachī flēre prae gaudiō, Christī nōmen in commune ab omnibus praedīcārī: satisque cōnstitit eō diē salūtem illī vēnisse regiōnī. nam nēmō ferē ex immānī illā multitūdine gentīlium fuit, quī nōn impositiōne manūs dēsīderātā Dominum Iēsum, relictō impietātis errōre, crēdiderit. et vērē ante Martīnum paucī admodum, immō paene nūllī in illīs regiōnibus Christī nōmen recēperant: quod adeo virtūtibus illius exemplōque convaluit, ut iam ibi nūllus locus sit, qui nōn aut ecclēsiīs frequentissimīs aut monastēriīs sit replētus. nam ubi fāna dēstruxerat, statim ibi aut ecclēsiās aut monastēria cōnstruēbat.

1. Accidit autem īnsequentī tempore, dum iter ageret, ut gentīlis cuiusdam corpus, quod ad sepulcrum cum superstitiōsō fūnere dēferēbātur, obvium habēret: cōnspicātusque ēminus venientium turbam, quidnam id esset ignārus, paululum stetit: nam ferē quīngentōrum passuum intervallum erat, ut difficile fuerit dīnoscere quid vidēret. 2. tamen quia rusticam manum cerneret et agente ventō lintea corporī superiecta volitārent, profānōs sacrificiōrum rītūs agī crēdidit: quia esset haec Gallōrum rusticīs cōnsuetūdō, simulācra daemonum candidō tēcta vēlāmine miserā per agrōs suōs circumferre dēmentiā. 3. levātō ergō in adversōs signō crucis imperat turbae nōn movērī locō onusque dēpōnere. hīc vērō mīrum in modum vidēres miserōs prīmum velut saxa riguisse. 4. dein, cum prōmovēre sē summō cōnāmine nīterentur, ultrā accedere nōn valentēs rīdiculam in vertīginem rotābantur, dōnec victī corporis onus pōnunt: attonitī et sēmet invicem aspicientēs, quidnam sibi accidisset, tacitī cōgitābant. 5. sed cum beātus vir comperisset exsequiārum esse illam frequentiam, nōn sacrōrum, ēlevātā rursum manū dat eīs abeundī et tollendī corporis potestātem. ita eōs et cum voluit, stāre compulit, et cum libuit, abīre permīsit.

1. Sed ut reliquās virtūtēs eius, quās in epīscopātū ēgit, adgrediar; erat haud longē ab oppidō proximus monastērio locus, quem falsa hominum opīnio, velut cōnsepultīs ibi martyribus, sacrāverat: 2. nam et altāre ibi a superiōribus epīscopīs cōnstitūtum habēbātur. sed Martīnus nōn temerē adhibēns incertīs fidem, ab hīs, quī māiōrēs nātū erant, presbyterīs vel clēricīs flāgitābat nōmen sibi martyris, tempus passiōnis ostendī: grandī sē scrūpulō permovērī, quod nihil certī cōnstāns sibi māiōrum memōria trādidisset. 3. cum aliquamdiū ergō ā locō illō sē abstinuisset, nec dērogāns religiōnī, quia incertus erat, nec auctōritātem suam vulgō accommodāns, nē superstitiō convalēsceret, quōdam diē paucīs sēcum adhibitīs frātribus ad locum pergit. 4. dehinc super sepulcrum ipsum adstāns ōrāvit ad Dominum, ut quis esset vel cuius meritī esset sepultus ostenderet. tum conversus ad laevam videt prope adsistere umbram sordidam, trucem: imperat, nōmen meritumque loquerētur. nōmen ēdīcit, dē crīmine cōnfitētur: latrōnem sē fuisse, ob scelera percussum, vulgī errōre celebrātum: sibi nihil cum martyribus esse commūne, cum illōs glōria, sē poena retinēret. 5. mīrum in modum vōcem loquentis quī aderant audiēbant, persōnam tamen nōn vidēbant. tum Martīnus quid vīdisset exposuit iussitque ex eō locō altāre, quod ibi fuerat, submovērī, atque ita populum superstitiōnis illius absolvit errōre.

1. Iam vērō sumptō epīscopātū quālem sē quantumque praestiterit, nōn est nostrae facultātis ēvolvere. īdem enim cōnstantissimē persevērābat quī prius fuerat. 2. eadem in corde eius humilitās, eadem in vestītū eius vīlitās erat: atque ita, plēnus auctōritātis et grātiae, implēbat epīscopī dignitātem, ut nōn tamen prōpositum monachī virtūtemque dēsereret. 3. aliquamdiū ergō adhaerentī ad ecclēsiam cellulā ūsus est: dein cum inquiētūdinem sē frequentantium ferre nōn posset, duōbus ferē extrā cīvitātem mīlibus monastērium sibi statuit. 4. quī locus tam sēcrētus et remōtus erat, ut erēmi sōlitūdinem nōn dēsīderāret. ex ūnō enim latere praecīsā montis excelsī rūpe ambiēbātur, reliquam plānitiem Liger fluvius reductō paululum sinū clauserat: ūnā tantum eādemque artā admodum viā adīrī poterat. ipse ex lignīs contēxtam cellulam habēbat, 5. multīque ex frātribus in eundem modum: plērīque saxō superiectī montis cavātō receptācula sibi fēcerant. discipulī ferē octōginta erant, quī ad exemplum beātī magistrī īnstituēbantur. 6. nēmō ibi quicquam proprium habēbat, omnia in medium cōnferēbantur. nōn emere aut vendere, ut plērīsque monachīs mōris est, quicquam licēbat, ars ibi exceptīs scriptōribus nūlla habēbātur, cui tamen operī minor aetās dēputābātur: māiōrēs ōrātiōnī vacābant. 7. rārus cuiquam extra cellulam suam ēgressus, nisi cum ad locum ōrātiōnis conveniēbant. cibum ūnā omnēs post hōram iēiūniī accipiēbant. vīnum nēmō nōverat, nisi quem īnfirmitās coēgisset. 8. plērīque camēlōrum saetīs vestiēbantur: mollior ibi habitus prō crimine erat. quod eō magis sit mīrum necesse est, quod multī inter eōs nōbilēs habēbantur, quī longē aliter ēdūcātī ad hanc sē humilitātem et patientiam coēgerant: plūrēsque ex eīs posteā epīscopōs vīdimus. 9. quae enim esset cīvitās aut ecclēsia, quae nōn sibi dē Martīnī monastērio cuperet sacerdōtem?

1. Sub idem ferē tempus ad epīscopātum Turonicae ecclēsiae petēbātur: sed cum ēruī monastēriō suō nōn facile posset, Rusticius quīdam, ūnus ē cīvibus, uxōris languōre simulātō ad genua illius prōvolūtus ut ēgrederētur obtinuit. 2. ita dispositīs iam in itinere cīvium turbīs, sub quādam custōdiā ad cīvitātem usque dēdūcitur. mīrum in modum incrēdibilis multitūdō nōn sōlum ex illō oppidō, sed etiam ex vīcīnīs urbibus ad suffrāgia ferenda convēnerat. 3. ūna omnium voluntās, eadem vōta eademque sententia, Martīnum ēpiscopātūs esse dignissimum: fēlīcem fore tālī ecclēsiam sacerdōte. paucī tamen et nōnnūllī ex epīscopīs, quī ad cōnstituendum antistitem fuerant ēvocātī, impiē repugnābant, dīcentēs scīlicet, contemptibilem esse persōnam, indignum esse epīscopātū hominem vultū dēspicābilem, veste sordidum, crīne dēformem. 4. ita ā populō sententiae sāniōris haec illōrum inrīsa dēmentia est, quī illustrem virum dum vituperāre cupiunt praedīcābant. nec vērō aliud hīs facere licuit, quam quod populus Dominō volente cōgitābat. inter epīscopōs tamen quī adfuerant praecipuē Dēfēnsor quīdam dīcitur restitisse: unde animadversum est graviter illum lēctiōne prophēticā tum notātum. 5. nam cum fortuitō lēctor, cui legendī eō diē officium erat, interclūsus ā populō dēfuisset, turbātīs ministrīs, dum exspectātur quī nōn aderat, ūnus ē circumstantibus sumptō psaltēriō, quem prīmum versum invēnit, arripuit. 6. psalmus autem hic erat: 'ex ōre īnfantium et lactantium perfēcistī laudem propter inimīcōs tuōs, ut dēstruās inimīcum et dēfēnsōrem.' quō lēctō clāmor populī tollitur, pars dīversa cōnfunditur. 7. atque ita habitum est, dīvīnō nūtū psalmum hunc lēctum fuisse, ut testimōnium operis suī Dēfēnsor audīret, quī ex ōre īnfantium atque lactantium, in Martīnō Dominī laude perfectā, et ostēnsus pariter et dēstructus esset inimīcus.

1. Nec multō post, dum agrum Lupicīnī cuiusdam honōrātī secundum saeculum virī praeterīret, clāmōre et luctū turbae plangentis excipitur. 2. ad quam cum sollicitus adstitisset et quis esset hic flētus inquīreret, indicātur ūnum ex familiā servulum laqueō sibi vītam extorsisse. quō cognitō cellulam, in quā corpus iacēbat, ingreditur, exclusīsque omnibus turbīs superstrātus corporī aliquantisper ōrāvit. 3. mox vīvēscente vultū, marcēscentibus oculīs in ōra illius dēfunctus ērigitur: lentōque cōnāmine ēnīsus adsurgere, apprehēnsā beātī virī dexterā in pedēs cōnstitit: atque ita cum eō usque ad vestibulum domūs, turbā omnī īnspectante, prōcessit.