[1] Annō autem imperiī Osredī IIIIō, Coinred, quī rēgnō Merciōrum nōbilissimē tempore aliquantō praefuerat, nōbilius multō rēgnī scēptra relīquit. [2] Nam vēnit Rōmam, ibique adtōnsus, pontificātum habente Cōnstantīnō, ac monachus factus, ad līmina apostolōrum, in precibus, ieiūniīs, et elimosynis usque ad diem permānsit ultimum; succēdente in rēgnum Ceolredō fīliō Aedilredī, quī ante ipsum Coinredum idem rēgnum tenēbat. [3] Vēnit autem cum illō et fīlius Sigheri rēgis Orientālium Saxonum, cuius suprā meminimus, vocābulō Offa, iuvenis amantissimae aetātis et venustātis, tōtaeque suae gentī ad tenenda servandaque rēgnī scēptra exoptātissimus. [4] Quī parī ductus dēvōtiōne mentis, relīquit uxōrem, agrōs, cognātōs, et patriam propter Chrīstum, et propter ēvangelium, ut in hāc vītā centuplum acciperet, et in saeculō ventūrō vītam aeternam. [5] Et ipse ergō, ubi ad loca sāncta Rōmam pervēnērunt, adtōnsus, et in monachicō vītam habitū conplēns, ad vīsiōnem beātōrum apostolōrum in caelīs diū dēsīderātam pervēnit.
[6] Eōdem sānē annō, quō hī Brittāniam relīquēre, antistes eximius Vilfrid post XL et V annōs acceptī epīscopātūs diem clausit extrēmum in prōvinciā, quae vocātur Inundalum; corpusque eius loculō inditum, perlātum est in monastērium ipsīus, quod dīcitur Inhrypum, et iuxtā honōrem tantō pontificī congruum in ecclēsiā beātī apostolī Petrī sepultum. [7] Dē cuius statū vītae, ut ad priōra repedantēs, paucīs, quae sunt gesta, memorēmus, cum esset puer bonae indolis, atque aetātem mōribus trānsiēns, ita sē modestē et circumspectē in omnibus gereret, ut meritō ā maiōribus quasi ūnus ex ipsīs amārētur, venerārētur, amplecterētur, ubi XIIIIum aetātis contigit annum, monasticam saeculārī vītam praetulit. [8] Quod ubi patrī suō nārrāvit, iam enim māter obierat, libenter eius vōtīs ac dēsīderiīs caelestibus adnuit, eumque coeptīs īnsistere salūtāribus iussit. [9] Vēnit ergō ad īnsulam Lindisfarnensem, ibique monachōrum famulātuī sē contrādēns, dīligenter ea, quae monasticae castitātis ac pietātis erant, et discere cūrābat et agere. [10] Et quia ācris erat ingeniī, didicit citissimē psalmōs, et aliquot cōdicēs; necdum quidem adtōnsus, vērum eīs, quae tōnsūrā maiōrēs sunt, virtūtibus, humilitētis et oboedientiae, nōn mediocriter īnsignītus; propter quod et ā seniōribus et coaetāneīs suīs iūstō colēbātur affectū. [11] In quō vidēlicet monastēriō cum aliquot annōs Deō servīret, animadvertit paulātim adulēscēns animī sagācis, minimē perfectam esse virtūtis viam, quae trādēbātur ā Scottīs, prōposuitque animō venīre Rōmam, et quī ad sēdem apostolicam rītūs ecclēsiasticī sīve monastēriālēs servārentur, vidēre. [12] Quod cum frātribus referret, laudāvērunt eius prōpositum, eumque id, quod mente disposuerat, perficere suādēbant. [13] At ille cōnfestim veniēns ad rēgīnam Eanfledam, quia nōtus erat eī, eiusque cōnsiliō ac suffrāgiīs praefātō fuerat monastēriō sociātus, indicāvit eī dēsīderium sibi inesse beātōrum apostolōrum līmina vīsitandī; quae dēlectāta bonō adulēscentis prōpositō, mīsit eum Cantiam ad rēgem Erconberctum, quī erat fīlius avunculī suī, postulāns, ut eum honōrificē Rōmam trānsmitteret. [14] Quō tempore ibi gradum archiepiscopātus Honorius, ūnus ex discipulīs beātī pāpae Gregorii, vir in rēbus ecclēsiasticīs sublīmiter īnstitūtus servābat. [15] Ubi cum aliquandiū dēmorātus adulēscēns animī vīvācis dīligenter hīs, quae īnspiciēbat, discendīs operam daret, supervēnit illō alius adulēscēns, nōmine Biscop, cognōmentō Benedictus, dē nōbilibus Anglōrum, cupiēns et ipse Rōmam venīre; cuius suprā meminimus.
[16] Huius ergō comitātuī rēx sociāvit Vilfridum, utque illum sēcum Rōmam perdūceret, iussit. [17] Quī cum Lugdūnum pervēnissent, Vilfrid ā Dalfinō cīvitātis epīscopō ibi retentus est, Benedictus coeptum iter nāviter Rōmam usque conplēvit. [18] Dēlectābātur enim antistes prūdentiā verbōrum iuvenis, grātiā venustī vultūs, alacritāte āctiōnis, et cōnstantiā ac mātūritāte cōgitātiōnis. [19] Unde et omnia, quae necesse habēbat, habundanter ipsī cum sociīs suīs, quamdiū sēcum erant, dōnābat; et īnsuper offerēbat, ut, sī vellet, partem Galliārum nōn minimam illī regendam committeret, ac fīliam frātris suī virginem illī coniugem daret, eumque ipse locō adoptīvī semper habēret. [20] At ille grātiās agēns pietātī, quam ergā eum, cum esset peregrīnus, habēre dignārētur, respondit prōpositum sē magis alterīus conversātiōnis habēre, atque ideō, patriā relictā, Rōmam iter agere coepisse.
[21] Quibus audītīs antistes mīsit eum Rōmam, datō duce itineris, et cūnctīs simul, quae necessitās poscēbat itineris, largiter subministrātis; obsecrāns sēdulō, ut, cum patriam reverterētur, per sē iter facere meminisset. [22] Veniēns vērō Rōmam, et ōrātiōnibus ac meditātiōnī rērum ecclēsiasticārum, ut animō prōposuerat, cotīdiānā mancipātus īnstantiā, pervēnit ad amīcitiam virī sānctissimī ac doctissimī, Bonifatiī vidēlicet archidiāconī, quī etiam cōnsiliārius erat apostolicī pāpae; cuius magisteriō IIII ēvangeliōrum librōs ex ōrdine didicit, computum paschae ratiōnābilem, et alia multa, quae in patriā nequīverat, ecclēsiasticīs disciplīnīs accommoda, eōdem magistrō trādente percēpit; et cum mēnsēs aliquot ibi studiīs occupātus felicibus exēgisset, rediit ad Dalfinum in Galliam, et III annōs apud eum commorātus, adtōnsus est ab eō, et in tantō habitus amōre, ut hērēdem sibi illum facere cōgitāsset. [23] Sed nē hoc fierī posset, antistes crūdēlī morte praereptus est, et Vilfrid ad suae potius, hoc est Anglōrum, gentīs epīscopātum reseruātus. [24] Namque Baldhild rēgīna missīs mīlitibus epīscopum iussit interficī; quem ad locum quidem, quō dēcollandus erat, secūtus est Uilfrid clēricus illīus, dēsīderāns cum eō, tametsī ipsō multum prohibente, pariter occumbere. [25] Sed hunc ubi peregrīnum atque oriundum dē nātiōne Anglōrum cognōvēre carnificēs, pepercēre illī, neque eum trucīdāre cum suō volvere pontifice.
[26] At ille Brittāniam veniēns, coniūnctus est amīcitiīs Alchfridī rēgis, quī catholicās ecclēsiae rēgulās sequī semper, et amāre didicerat. [27] Unde et ille, quia catholicum eum esse conperiit, mox dōnāvit terram X familiārum in locō, quī dīcitur Stanford, et nōn multō post monastērium XXX familiārum in locō, quī vocātur Inhrypum; quem vidēlicet locum dederat prīdem ad cōnstruendum inibi monastērium hīs, quī Scottōs sequēbantur. [28] Vērum quia illī postmodum optiōne datā māluērunt locō cēdere, quam pascha catholicum, cēterōsque rītūs canonicōs iuxtā Rōmānae et apostolicae ecclēsiae cōnsuētūdinem recipere, dēdit hoc illī, quem meliōribus inbūtum disciplīnīs ac mōribus vīdit.
[29] Quō in tempore, ad iussiōnem praefātī rēgis presbyter ōrdinātus est in eōdem monastēriō ab Agilberctō epīscopō Gevissōrum, cuius suprā meminimus, dēsīderante rēge, ut vir tantae ērudītiōnis ac religiōnis sibi speciāliter individuō comitātū sacerdōs esset, ac doctor. [30] Quem nōn multō post, dētēctā et ēlīminātā, ut et suprā docuimus, Scottōrum sectā, Galliam mittēns, cum cōnsiliō atque cōnsēnsū patris suī Osviu, epīscopum sibi rogāvit ōrdinārī, cum esset annōrum circiter XXX, eōdem Agilberctō tunc epīscopātum agente Parīsiacae cīvitātis; cum quō et aliī XI epīscopī ad dēdicātiōnem antistitis convenientēs, multum honōrificē ministerium implēvērunt. [31] Quō adhūc in trānsmarīnīs partibus dēmorante, cōnsecrātus est in epīscopātum Eborācī, iubente rēge Osviō, Ceadda vir sānctus, ut suprā memorātum est, et tribus annīs ecclēsiam sublīmiter regēns, dehinc ad monastēriī suī, quod est in Laestingae, cūram sēcessit, accipiente Vilfridō epīscopātum tōtīus Nordanhymbrōrum prōvinciae.
[32] Quī deinde rēgnante Ecgfridō, pulsus est epīscopātū, et aliī prō illō cōnsecrātī antistitēs, quōrum suprā meminimus; Rōmamque itūrus, et cōram apostolicō pāpā causam dictūrus, ubi nāvem cōnscendit, flante Favōniō pulsus est Fresiam, et honōrificē susceptus ā barbarīs ac rēge illōrum Aldgilsō, praedicābat eīs Chrīstum, et multa eōrum mīlia verbō vēritātis īnstituēns, ā peccātōrum suōrum sordibus fonte Salvātōris abluit; et quod postmodum Vilbrord, reverentissimus Chrīstī pontifex, in magnā dēvōtiōne conplēvit, ipse prīmus ibi opus ēvangelicum coepit. [33] Ibi ergō hiemem cum novā Deī plēbe fēlīciter exigēns, sīc Rōmam veniendī iter repetiit; et ubi causa eius ventilāta est, praesente Agathōne pāpā et plūribus epīscopīs, ūniversōrum iūdiciō absque crīmine accūsātus fuisse, et epīscopātū esse dignus inventus est.
[34] Quō in tempore īdem pāpa Agatho, cum synodum congregāret Rōmae CXXV epīscopōrum, adversus eōs, quī ūnam in Dominō Salvātore voluntātem atque operātiōnem dogmatīzābant, vocārī iussit et Vilfridum, atque inter epīscopōs cōnsīdentem dīcere fidem suam, simul et prōvinciae sīve īnsulae, dē quā vēnerat. [35] Cumque catholicus fide cum suīs esset inventus, placuit hoc inter cētera eiusdem synodī gestīs īnserī, scrīptumque est hōc modō: ‘Vilfridus Deō amābilis epīscopus Eborācae cīvitātis, apostolicam sēdem dē suā causā appellāns, et ab hāc potestāte dē certīs incertīsque rēbus absolūtus, et cum aliīs CXXV coepiscopīs in synodō in iūdiciī sēde cōnstitūtus, et prō omnī aquilōnālī parte Brittāniae et Hiberniae, īnsulīs [que ] quae ab Anglōrum, et Brettonum, nec nōn Scottōrum et Pictōrum gentibus incoluntur, vēram et catholicam fidem cōnfessus est, et cum subscrīptiōne suā corrōborāvit.’
[36] Post haec reversus Brittāniam prōvinciam Austrālium Saxonum ab idolatriae rītibus ad Chrīstī fidem convertit. [37] Vectae quoque īnsulae verbī ministrōs dēstināvit; et secundō annō Aldfridī, quī post Ecgfridum rēgnāvit, sēdem suam et epīscopātum ipsō rēge invītante recēpit. [38] Sed post V annōs dēnuō accūsātus, ab eōdem ipsō rēge et plūrimīs epīscopīs praesulātū pulsus est; veniēnsque Rōmam, cum praesentibus accūsātōribus acciperet locum sē dēfendendī, cōnsīdentibus epīscopīs plūribus cum apostolicō pāpā Iōhanne, omnium iūdiciō probātum est accūsātōrēs eius nōn nūllā in parte falsās contrā eum māchināsse calumniās; scrīptumque ā praefātō pāpā rēgibus Anglōrum Aedilredō et Aldfrīdō, ut eum in epīscopātum suum, eō quod iniūstē fuerit condemnātus, facerent recipī.
[39] Iūvit autem causam absolūtiōnis eius lēctiō synodī beātae memoriae pāpae Agathonis, quae quondam ipsō praesente in urbe atque in eōdem conciliō inter epīscopōs residente, ut praedīximus, ācta est. [40] Cum ergō causā exigente synodus eadem cōram nōbilibus et frequentiā populī, iubente apostolicō pāpā, diēbus aliquot legerētur, ventum est ad locum, ubi scrīptum erat: ‘Vilfridus Deō amābilis epīscopus Eboracae cīvitātis, apostolicam sēdem dē suā causā appellāns, et ab hāc potestāte dē certīs incertīsque rēbus absolūtus,’ et cētera, quae suprā posuimus. [41] Quod ubi lectum est, stupor adprehendit audientēs; et silente lēctōre coepērunt alterutrum requīrere, quis esset ille Vilfridus epīscopus. [42] Tum Bonifatius cōnsiliārius apostolicī pāpae, et aliī perplūrēs, quī eum temporibus Agathonīs pāpae ibi vīderant dīcēbant ipsum esse epīscopum, quī nūper Rōmam accūsātus ā suīs, atque ab apostolicā sēde iūdicandus advēnerit: ‘quī iamdūdum,’ inquiunt, ‘aequē accūsātus hūc adveniēns, mox audītā ac dīiūdicātā causā et contrōversiā utriusque partīs, ā beātae memoriae pāpā Agathone probātus est contrā fās ā suō epīscopātū repulsus; et tantī apud eum habitus est, ut ipsum in conciliō, quod congregārat, epīscopōrum, quasi virum incorruptae fideī, et animī probī residēre praeciperet.’ [43] Quibus audītīs dīcēbant omnēs ūna cum ipsō pontifice, virum tantae auctōritātis, quī per XL prope annōs epīscopātū fungēbātur, nēquāquam damnārī dēbēre, sed ad integrum culpīs accūsātiōnum absolūtum patriam cum honōre revertī.
[44] Quī cum Brittāniam remeāns in Galliārum partēs dēvēnisset, tāctus est īnfirmitāte repentīnā, et eā crēscente adeō pressus, ut neque equō uchī posset, sed manibus ministrōrum portārētur in grabātō. [45] Sīc dēlātus in Maeldum cīvitātem Galliae IIII diēbus ac noctibus quasi mortuus iacēbat, hālitū tantum pertenuī, quia vīveret, dēmōnstrāns. [46] Cumque ita sine cibō et pōtū, sine vōce et audītū, quatriduō persevērāret, quīntā dēmum inlūcēscente diē, quasi dē gravī experrēctus somnō, exsurgēns resēdit; apertīsque oculīs vīdit circā sē chorōs psallentium simul et flentium frātrum; ac modicum suspīrāns interrogāvit, ubi esset Acca presbyter; quī statim vocātus intrāvit, et vidēns eum melius habentem, ac loquī iam valentem, flexīs genibus grātiās ēgit Deō cum omnibus, quī aderant, frātribus. [47] Et cum parum cōnsēdissent, ac dē supernīs iūdiciīs trepidī aliquā cōnfābulārī coepissent, iussit pontifex cēterōs ad hōram ēgredī, et ad Accan presbyterum ita loquī exōrsus est:
[48] ‘Vīsiō mihi modo tremenda appāruit, quam tē audīre ac silentiō tegere volō, dōnec sciam, quid dē mē fierī velit Deus. [49] Adstitit enim mihi quīdam candidō praeclārus habitū, dīcēns sē Michahelem esse archangelum: “et ob hōc,” inquit, “missus sum, ut tē ā morte revocem; dōnāvit enim tibi Dominus vītam per ōrātiōnēs ac lacrimās discipulōrum ac frātrum tuōrum, et per intercessiōnem beātae suae genetrīcis semperque virginis Mariae. [50] Quāpropter dīcō tibi, quia modo quidem ab īnfirmitāte hāc sānāberis; sed parātus estō, quia post quadriennium revertēns vīsitābō tē; patriam vērō perveniēns, maximam possessiōnum tuārum, quae tibi ablātae sunt, portiōnem recipiēs, atque in pāce tranquillā vītam terminābis”.’ [51] Convaluit igitur epīscopus, cūnctīs gaudentibus, ac Deō grātiās agentibus, coeptōque itinere Brittāniam vēnit.
[52] Lectīs autem epistulīs, quās ab apostolicō pāpā advēxerat, Berctvald archiepiscopus, et Aedilred quondam rēx, tunc autem abbās, libentissimē fāvērunt; quī vidēlicet Aedilred accītum ad sē Coinredum, quem prō sē rēgem fēcerat, amīcum epīscopō fierī petiit, et inpetrāvit. [53] Sed Aldfrid Nordanhymbrōrum rēx eum suscipere contemsit, nec longō tempore superfuit; unde factum est, ut, rēgnante Osredō fīliō eius, mox synodō factā iuxtā fluvium Nidd, post aliquantum utriusque partīs cōnflīctum, tandem cūnctīs faventibus in praesulātum sit suae receptūs ecclēsiae. [54] Sīcque IIII annīs, id est usque ad diem obitūs suī, vītam dūxit in pāce. [55] Dēfūnctus est autem in monastēriō suō, quod habēbat in prōvinciā Undalum sub regimine Cudvaldī abbātis; et ministeriō frātrum perlātus in prīmum suum monastērium, quod vocātur Inhrypum, positus est in ecclēsiā beātī apostolī Petrī iuxtā altāre ad Austrum, ut et suprā docuimus; et hoc dē illō suprā epitaphium scrīptum:
[55] Vilfridus hīc magnus requiēscit corpore praesul,
Hanc Dominō quī aulam ductus pietātis amōre
Fēcit, et eximiō sacrāvit nōmine Petrī,
Cui clāvēs caelī Chrīstus dedit arbiter orbis;
Atque aurō ac Tyriō dēvōtus vestiit ostrō.
[56] Quīn etiam sublīme crucis, radiante metallō,
Hic posuit tropaeum, nec nōn et quattuor aurō
Scrībī ēvangeliī praecēpit in ōrdine librōs;
Ac thēcam ē rutilō hīs condignam condidit aurō;
Paschālis quī etiam sollemnia tempora cursūs
Catholicī ad iūstum corrēxit dogma canonis,
Quem statuēre patrēs, dubiōque errōre remōtō,
Certa suae gentī ostendit moderāmina rītūs;
Inque locīs istīs monachōrum exāmina crēbra
Colligit, ac monitīs cāvit, quae rēgula patrum
Sēdulus īnstituit; multīsque domīque forisque
Iactātus nimium per tempora longa perīclīs,
Quīndeciēs ternōs postquam ēgit epīscopus annōs,
Trānsiit, et gaudēns caelestia rēgna petīvit.
[57] Dōna, Iēsu, ut grex pāstōris calle sequātur.